“Iedereen wist het, maar keek de andere kant op”

Natuurlijk is het Oxfam incident vreselijk en zulke incidenten zouden niet moeten plaatsvinden. Maar mag ik als hulpverlener in het veld, heel eerlijk en hardop vragen: zijn we hierover nou echt verbaasd? Is dit echt iets nieuws?

Het moge duidelijk zijn dat de kans groot is op misbruik op plekken waar een extreem machtsvacuüm heerst, en extreme ongelijkheid (denk dan aan iets simpels als: ik heb te eten, en jij helemaal niet; seks in ruil voor eten, of seks voor geld). Al jaren rapporteren journalisten over misbruik en wangedrag van werknemers van internationale VN- missies op plekken als Sierra Leone, Bosnië, Cambodja en, meer recentelijk, de Democratische Republiek Congo. Vorig jaar reageerde de nieuwe Secretaris-Generaal van de VN Guterres op de berichten uit Congo door het probleem te erkennen en een advocaat voor de rechten van slachtoffers, Victims’ Rights Advocate, te benoemen. Goed idee, maar als zo’n functionaris in het VN-hoofdkwartier in New York gestationeerd is heb ik er persoonlijk niet al te veel vertrouwen in.

Misschien ben ik het door de ellende die ik in de loop der jaren heb gezien mijn werk door een wat meer pessimistische bril gaan bekijken. Mijn werk heeft mij naar locaties in het Midden-Oosten en delen van Afrika gebracht waar de situatie zo schrijnend en hopeloos is dat je aan het morele besef en de goedheid van de mens gaat twijfelen. Waar militairen zich inderdaad vergrijpen aan minderjarigen uit de lokale bevolking (vaak in het nachtleven), of een collega prostituees naar de compound van de organisatie liet komen voor privé-vermaak in de avonduren. Omdat het op woon-werkterrein plaatsvond, heb ik er persoonlijk melding van gemaakt bij mijn managers. Dat bleek aan dovemans oren gericht. Mijn collega’s wisten ervan, maar men keek liever de andere kant op.

Dit is misschien een klein voorbeeld, maar als in iedere organisatie, op iedere locatie, één werknemer zich vergrijpt aan lokale sekswerkers – die meestal zo zeer aan de grond zitten dat je het geen vrijwillige seks kunt noemen – dan heb je ‘t al snel over een groter probleem. Het probleem gaat veel verder dan seksueel misbruik, prostitutie of een seksfeest hier en daar.

Soms heb ik ook het idee dat de hulpsector, net als de banken, het ‘too big to fail’ is geworden. Er is een enorme ‘disconnect’ tussen de hoofdkantoren en het veld. Soms wordt de situatie in het veld volledig onderschat juist omdat de werknemers op een hoofdkantoor bijna nooit het veld ingaan.

Het is een ander soort voorbeeld, maar ik heb op een werkplek meegemaakt dat iemand in een senior functie openlijk wangedrag vertoonde. Het ging om fraude met projectfondsen die als sneeuw voor de zon verdwenen, maar deze senior had ook lak aan een gelijke behandeling van haar medewerkers en de veiligheidsmaatregelen die genomen moesten worden omdat we midden in een oorlogsgebied werkten. Er was voldoende bewijs om het aan te kaarten. Maar nadat er melding van werd gemaakt, werd er in het hoofdkantoor en het regionale kantoor vrijwel niets aan gedaan. Er werd een zogenaamde internal investigation gestart, waar geen van ons ooit de uitkomst van heeft vernomen, zelfs niet na navraag. Al met al duurde het gehele proces zo lang dat tegen de tijd dat de persoon in kwestie vertrok, al het andere personeel elders aan het werk was. Ondanks alle bewijs van wangedrag werkt deze persoon nu bij een andere organisatie, in een andere regio, in wederom een hele hoge functie.

Hoewel de discussie meer dan welkom is, is het hypocriet dat Oxfam enorm onder vuur ligt, de goodwill ambassadeurs weg lopen en mensen hun donateurschap opzeggen. Dan kan je net zo goed stoppen met bijvoorbeeld belasting betalen omdat je dan ook bijdraagt aan beleid of handelingen waar je het moreel niet mee eens bent (ik noem maar, internationale handel in wapens, of handel met landen die delen van hun bevolking onderdrukken of de doodstraf actief uitvoeren). Natuurlijk zijn de aantijgingen vreselijk, en het bewijs liegt er niet om, maar dit soort incidenten moeten breder belicht worden – niet alleen als een seksschandaal.

Om de hulpindustrie te verbeteren en te hervormen moeten de wervingsprocedures van organisaties goed aangepakt worden. En moet er flinke verbetering komen in de manier waarop organisaties met beschuldigingen van wangedrag omgaan, van seksuele of andere aard.