Ondernemerschap wordt steeds vaker genoemd als oplossing voor problemen in ontwikkelingslanden. Corporate Social Responsibility-studente Anouk Rutten deed in samenwerking met Greetje Schouten (Partnership Resource Centre, Erasmus Universiteit Rotterdam) onderzoek naar de rol van sociale ondernemingen in armoedebestrijding.
Volgens minister Ploumen (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) kan het bedrijfsleven een grotere rol spelen bij internationale samenwerking. Op deze manier kan duurzame groei worden gerealiseerd in ontwikkelingslanden. De focus van minister Ploumen op het stimuleren van het bedrijfsleven als onderdeel van ontwikkelingssamenwerking krijgt echter flinke kritiek te verduren.
Literatuurstudie en case studyAnouk Rutten en Greetje Schouten deden een literatuurstudie naar recente (2010-2015) wetenschappelijke publicaties over sociaal ondernemerschap in ontwikkelingslanden. De literatuurstudie vulden zij aan met een voorbeeld uit de praktijk: een case study van het investeringsfonds dat Oxfam Novib twee jaar geleden als pilot oprichtte. Rutten en Schouten onderzochten hoe Oxfam Novib beoordeelt welke (sociale) ondernemingen in aanmerking komen voor een lening uit dit fonds.
Een belangrijk kritiekpunt is dat de ‘hulp en handel-agenda’ in landen met een redelijke politieke stabiliteit zoals Uganda wel werkt, maar veel minder succesvol is in landen die geplaagd worden door conflict, zoals Zuid-Sudan. Deze conflictlanden hebben namelijk geen enkele aansluiting bij de wereldeconomie. Een ander kritiekpunt is gebaseerd op het risico dat alleen de rijke bovenlaag van de bevolking profiteert van een groeiende economie of dat de opbrengsten worden weggesluisd via financiële constructies. In dat geval ontstaat er eerder meer ongelijkheid dan dat de gehele bevolking profiteert. Zeker in landen met een repressieve regering, zoals Ethiopië, komt economische groei meestal niet ten goede aan de arme bevolking.
Hoe ontwikkelingsorganisaties (sociaal) ondernemerschap stimuleren
Toch proberen diverse ontwikkelingsorganisaties aan te sluiten bij de koers van de Nederlandse overheid door ondernemerschap te stimuleren. Ontwikkelingsorganisaties hebben reeds veel ervaring met microfinanciering: het verstrekken van kleine leningen aan individuen, zoals een naaister die een lening voor een naaimachine nodig heeft. Maar de organisaties begeven zich nu op een nieuw terrein omdat ze leningen verstrekken aan het midden-en klein bedrijf (MKB) in ontwikkelingslanden. Veel NGO's voorzien het MKB van leningen via investeringsfondsen. Een belangrijke vraag daarbij is: hoe bepaal je welke ondernemingen de grootst mogelijke positieve sociale impact genereren?
Ontwikkelingsorganisaties leggen overmatig veel nadruk op het beoordelen van de winstgevendheid van een onderneming
Uit dit onderzoek blijkt dat NGO's zoals Oxfam Novib zich vooral focussen op de financiële kant van bedrijven om er zeker van te zijn dat deze winstgevend zijn en bedrijfsmatig goed in elkaar zitten. Omdat ontwikkelingsorganisaties weinig weten van bedrijfsvoering, leggen ze overmatig veel nadruk op het beoordelen van de winstgevendheid van een onderneming. De sociale kanten krijgen minder aandacht en worden meer op gevoel gecheckt dan aan de hand van harde criteria. Om te garanderen dat de aanpak van een onderneming daadwerkelijk bijdraagt aan armoedebestrijding, is het echter van groot belang om juist goed zicht te hebben op de mogelijke sociale impact.
De kenmerken van sociale ondernemingen volgens wetenschappers
Maar op basis van welke factoren bepaal je deze ‘sociale impact’? Wanneer is een onderneming een ‘sociale’ onderneming? Om een antwoord te kunnen geven op deze vragen, hebben we wetenschappelijke publicaties over sociale ondernemingen in ontwikkelingslanden bestudeerd. Een aantal kenmerken komt vaak terug in de literatuur, waaronder de volgende twee hoofdkenmerken. Ten eerste zijn sociale ondernemingen financieel duurzaam. Ten tweede stellen sociale ondernemingen al op de korte termijn de sociale doelstelling boven de financiële doelstelling. Deze twee kenmerken hangen nauw samen: financiële duurzaamheid ontstaat door een juiste balans tussen de sociale en financiële doelstelling.
Een ander kenmerk van sociale ondernemingen dat vaak naar voren komt in wetenschappelijke literatuur is het innovatieve karakter van sociale ondernemingen: sociaal ondernemers komen vaak met creatieve en innovatieve oplossingen voor sociale problemen. Ook opvallend is dat sociale ondernemingen vaak andere bestuursconstructies hebben dan “normale” ondernemingen. Zo ontvangen bestuursleden van sociale ondernemingen vaak geen compensatie, terwijl dat bij andere ondernemingen meestal wel het geval is.
Dit vormt een directe link met een ander belangrijk kenmerk, namelijk betrokkenheid van belanghebbenden van de onderneming in brede zin. Mensen die een sociaal (en geen financieel) belang hebben bij een bepaalde sociale onderneming, hebben vaak een rol in het bestuur van deze onderneming. Tot slot maken veel sociale ondernemingen gebruik van meerdere inkomstenbronnen. Dit is gerelateerd aan het feit dat sociale ondernemingen dikwijls voor een deel afhankelijk zijn van subsidies, met name in de opstartfase.
Bovenstaande kenmerken van sociale ondernemingen kunnen NGO's handvatten bieden bij het bepalen van de mogelijke sociale impact van een onderneming.
Kruisbestuiving tussen NGO's en bedrijven
Of een bedrijfsmatige aanpak het juiste antwoord is op de huidige ontwikkelingsproblematiek, moet nog blijken. Kruisbestuiving tussen NGO's en bedrijven lijkt vooralsnog een interessante weg om dit veld verder te ontwikkelen. NGO's hebben vaak middelen waarmee de sociale impact van investeringen op de lange termijn nauwkeurig kan worden gemeten. Op dit vlak kunnen bedrijven waarschijnlijk veel van ontwikkelingsorganisaties leren. Tegelijkertijd kunnen bedrijven kennis over succesvol investeren overbrengen aan ontwikkelingsorganisaties. Hierdoor ontstaat er mogelijk een betere balans tussen het toepassen van financiële en sociale criteria bij de selectie van bedrijven door maatschappelijke organisaties. Ons onderzoek kan handvatten bieden aan overheden en ontwikkelingsorganisaties die ondernemerschap in ontwikkelingslanden willen stimuleren om positieve sociale impact te genereren.
Dit is een artikel in de scriptiereeks. OneWorld geeft afgestudeerden die een scriptie over duurzame ontwikkeling hebben geschreven de gelegenheid een artikel te schrijven op basis van de scriptie. Het artikel wordt in overleg met de schrijver geredigeerd. Voorwaarde is dat de scriptie met minimaal een 8 is gewaardeerd.
