‘Spreek media aan op onderbuik­journalistiek’

Feiten – toch mijn core business als journalist en hoofdredacteur – zijn voor veel mensen fictie of in ieder geval facultatief geworden; je kunt gewoon kiezen erin te geloven, of niet. Het zelfgefabriceerde gelijk over asielzoekers, de klimaatcrisis of lhbti+ heiliger verklaren dan wetenschappelijk onderbouwde informatie is inmiddels niet alleen algemeen geaccepteerd, het wordt ook nog eens aangemoedigd door gevestigde media. Dat maakt me misschien wel het meest mismoedig; dat mijn eigen sector de ruis vergroot, om zo aandacht en dus geld te genereren. Verwarring houdt de machine draaiende; antwoorden niet. Vooral op het onderwerp migratie, asiel en statushouders regeert de onderbuik in plaats van de werkelijkheid.

Neem Het Financieele Dagblad (FD), toch een degelijke titel die het doorgaans niet van ophitsing moet hebben. In oktober schreef de krant dat ‘tientallen’ statushouders in Utrecht hun baan opzegden zodra ze een woning toegewezen kregen. De bron: een anonieme werkgever van een fastfoodketen. De gemeente Utrecht, waarbij de krant in eerste instantie niet eens wederhoor had gepleegd, sprak het bericht tegen en sprak van drie mensen, wier redenen om met het werk te stoppen bovendien zeer valide waren, zoals een andere woonplaats, verplichte inburgering of gewoon overgekwalificeerd zijn.

En het FD? De krant reageerde niet op de oproepen op social media om te rectificeren en publiceerde een paar weken later gewoon een interview met de verantwoordelijk Utrechtse wethouder Rachel Streefland. Daarin stond vooral haar vaagheid centraal, niet de ophitsing van FD dat midden in een landelijk debat over Ter Apel en de spreidingswet een beschadigend stuk publiceerde over statushouders zonder hen of de gemeente te raadplegen.

Of neem de Volkskrant. De ene dag laten ze universitair hoofddocent politicologie Saskia Bonjour uitleggen waarom het asielakkoord van de zomer – dat het recht op gezinshereniging wil beperken – onwettig is. De volgende dag kan Martin Sommer in een column – de bekende ‘vrijplaats’ waar feiten soms prima plaats mogen maken voor fabels – beweren dat Nederland juist veel ruimhartiger is met gezinshereniging dan andere landen. Iets wat Bonjour een dag erna op Twitter weer moest tegenspreken. Met feiten.

En toch gaan we ermee door, ook zonder Soros-geld – I wish. Deden meer media dat maar, dan hoefden wij geen overuren te draaien om almaar rondzingende fabels recht te zetten. Maar er heerst onder Nederlandse media een onuitgesproken ‘don’t rock the boat’-mentaliteit: je spreekt een ander medium niet aan op tendentieuze, onjuiste of ronduit stigmatiserende berichtgeving. Het is onderdeel van de Nederlandse poldercultuur waarin het belangrijker is met elkaar ‘door één deur’ te kunnen, dan onrecht aan te kaarten. Waarin je koste wat kost niet mag ‘polariseren’ en het ‘valse midden’, ten koste van vooruitgang van gemarginaliseerde groepen, voorrang krijgt. We hoeven maar te kijken naar hoe lang het Toeslagenschandaal kon voortwoekeren. Ik maak OneWorld en mezelf met consequente mediakritiek niet erg populair in medialand, maar dat is mijn taak ook niet.

Dus ik roep iedereen op, juist in deze laatste maand van 2022, kritisch te zijn. Wijs op onjuistheden, weerleg nepnieuws en onderbuikjournalistiek, spreek media en politiek aan op misbruik van hun machtspositie, kom op voor kwetsbaren, durf impopulair te zijn, verpest de sfeer maar lekker aan die feest- of redactietafel. En schaterlach erna. Want het lucht op.

Een eerdere versie van deze column verscheen als redactioneel commentaar in OneWorld Magazine in september 2022.