Stilstaan bij het Slavernijmonument

Je vindt het mooi of lelijk, een tussenweg is er niet. Je zit er speciaal bij stil op een bankje of fietst er juist met een boog omheen. De beeldengroep van de Surinaamse kunstenaar Erwin de Vries in het Amsterdamse Oosterpark is sinds de onthulling in 2002 omgeven met controverse, zowel over het onderwerp als over het kunstwerk zelf. Straalt het slachtofferschap uit of juist trots?  Het drieluik symboliseert verleden (gevangenschap), heden (de poort naar de vrijheid en het doorbreken van weerstand) toekomst (vrijheid en verbetering). 

Slavernijmonument als betekenisvol symbool

Een kleine steekproef in het park, uitgevoerd door studenten, leert dat buurtbewoners en parkgangers vaak niet eens weten waar het monument voor staat, en als ze het wel weten, zich ongemakkelijk voelen of bezwaard door hun gebrek aan kennis.  

“Schuldgevoel verlamt. We willen juist dat mensen meedenken en een positie innemen. Wat betekent zo’n monument als het niet in de hoofden zit van mensen?” We maken een rondgang langs de beeldengroep met een groep buurtgenoten, studenten en prominente leden uit de Surinaamse gemeenschap. “Elk jaar is de herdenking weer beladen. Komen er excuses van de regering of niet?”

De wandeling is een initiatief van Imagine IC, Reinwardt Academie en NiNsee. Iedereen is het erover eens dat het monument meer dan het nu is een betekenisvol symbool zou moeten zijn. “Het zou zichtbaarder moeten zijn, nu staan er hoge bomen voor”, zegt een deelnemer. “Er moet meer uitleg bij, ook in het Engels, want er komen steeds meer toeristen in het park.” 

Sommige mensen vinden dat het eerste deel, met een geketende, neerkijkende mensen te veel de ontmenselijking benadrukt die de slavernij zo traumatisch maakt. “De toekomst is een vrouwfiguur, dat heeft de kunstenaar speciaal zo bedoeld, want vrouwen pakken dingen op”, zegt Marian Markelo. Zij is de winti-priester die de jaarlijkse herdenking opent met een plengoffer. “Toen het monument net was geplaatst in 2002, hebben we het met een aantal vrouwen gereinigd en geinitieerd. Het is belangrijk dat we beseffen dat we een geschiedenis hebben die aandacht behoeft.” Markelo doet voor de gelegenheid een plengoffer. “Laten we elkaar ontmoeten en Nederland tot het mooiste zwart-witte land van Nederland maken.” 

Winti-priester Marian Markelo tijdens het plengoffer bij het Slavernijmonument

“We zien vermoeidheid en weerstand bij witte mensen als je het slavernijverleden ter sprake brengt”, zegt NiNsee-directeur Antoin Deul. “Die emoties mogen er zijn, maar wij willen meer draagvlak tot stand brengen voor een gezamenlijke erkenning van vierhonderd jaar slavernijverleden.”

Dat is problematisch, zegt Deul, omdat gebeurtenissen uit het verleden nog steeds doorwerken in het heden. “Een belangrijk kenmerk van slavernij was dat de tot slaaf gemaakten gedehumaniseerd werden. Ze werden niet meer als mensen gezien. Ik heb een aantal jaar in de Verenigde Staten gewoond. Daar zie je dat de dehumanisering blijft voortbestaan, bijvoorbeeld in het politiegeweld tegen zwarte mensen.” 

Stilstaan bij gebeurtenissen uit het verleden

Slavernij is anderhalve eeuw geleden afgeschaft, maar de raciale vooroordelen en structuren zijn springlevend, verklaart NiNsee ook op zijn website. Etnisch profileren, arbeidsmarktdiscriminatie, achterstelling in het onderwijs en andere vormen van institutioneel racisme zijn de bittere erfenis van 400 jaar slavernij- en koloniaal verleden.

NiNsee gaat de komende tijd de emoties rond het slavernijverleden ‘ophalen’. Deul: “We gaan emotienetwerken in kaart brengen. We kijken wat mensen vinden, in welke informatiebubbel ze zitten en met zie ze hun mening en emoties delen. zodat we uiteindelijk mensen kunnen verbinden rond dit thema. Het is gemeenschappelijk erfgoed.”  

Wat is er nog meer te doen?

20 juni: gesprek met Gloria Wekker
Van 16.00 tot 19.00 uur, bij Imagine IC, Bijlmerplein 393, een verkenning welke gevoelens over het Nationaal Monument en de herdenking van het slavernijverleden betekenis geven aan dit erfgoed. Hoe kunnen we de emotionele diversiteit ervan vruchtbaar maken? Hoe kunnen het monument en zijn rituelen een vertrekpunt zijn voor inzicht in andermans emoties en de verandering van posities ten opzichte van anders-voelenden en de herdenking of het monument zelf? En zijn álle gevoelens OK?

Met onder andere Professor Emeritus Gloria Wekker (Universiteit Utrecht), Antoin Deul (NiNSEE), Imara Limon (Amsterdam Museum), Boris van Berkum (kunstenaar), Ivette Forster (Kwaku en Keti Koti Festival) en Onias Landveld (opiniemaker). Presentatie is in handen van Dr. Valika Smulders. 
Een initiatief van Imagine IC in samenwerking met Reinwardt Academie en NiNsee.

1 juli: toespraak van Clarence Seedorf
Op 1 juli wordt herdacht dat het dit jaar 154 jaar geleden is dat Nederland formeel de slavernij heeft afgeschaft in Suriname en de voormalige Nederlandse Antillen. Voetballegende Clarence Seedorf zal een toespraak houden. Naast Seedorf zullen Antoin Deul, burgemeester Eberhard van der Laan en Stef Blok (minister Veiligheid en Justitie) spreken, meldt Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee). Oosterpark, aanvang 13.15 uur.

Update 27 juni: het management van Clarence Seedorf heeft laten weten dat hij verhinderd is vanwege andere verplichtingen.