Terwijl corruptie Guatemala gijzelt, kijkt de wereld weg

Hoe anders is dat vandaag. Aanstaande zondag kunnen Guatemalteken opnieuw naar de stembus, maar dit keer is het volgens velen kiezen tussen twee kwaden. Sandra Torres is een voormalige first lady die beschuldigd wordt van corruptie; Alejandro Giammattei zou als gevangenisdirecteur deel uit hebben gemaakt van een criminele organisatie die verschillende gevangenen heeft geëxecuteerd.

In de afgelopen vier jaar is er veel veranderd. Met de steun van Morales aan CICIG (Internationale Commissie tegen Straffeloosheid in Guatemala) was het gauw afgelopen toen de commissie haar pijlen op Morales zelf, en zijn familie, richtte. CICIG begon een zaak waarin het de president beschuldigt overheidsgelden te hebben gebruikt om zijn campagne te financieren, maar vanwege zijn immuniteit is Morales niet veroordeeld. Nadat het onderzoek naar hem startte, kondigde Morales aan het deze maand aflopende mandaat van CICIG niet te verlengen.

En zonder die internationale steun is het vrijwel onmogelijk het goede werk van CICIG voort te zetten, vertelt Stappers. “Wanneer je in een land als Guatemala de strijd aangaat met de machtige elites, kun je verwachten dat die terug zullen slaan. Juist daarom moeten buitenlandse partijen zich langere tijd aan zo’n project committeren. Processen die fundamentele veranderingen teweegbrengen, voltooi je niet in een paar jaar.”

“Je kunt als EU niet eerst enthousiast dappere, kritische activisten ondersteunen, om vervolgens, als het spannend wordt, weg te lopen”, vindt Stappers. De Guatemalteken staan er nu weer alleen voor en dat is niet zonder gevolgen: rechters en activisten worden bedreigd en monddood gemaakt, of erger. In 2018 kende Guatemala al een enorme toename in moorden op land- en milieuactivisten. Met name oorspronkelijke bewoners zijn het slachtoffer. Stappers: “Je ziet nu dat oude praktijken uit de burgeroorlog, zoals militarisering van de staat en geweld tegen inheemse leiders, weer in ere worden hersteld.”

Bij de eerste verkiezingsronde op 16 juni hebben de oude elites zich weer laten gelden. Verschillende kandidaten, onder wie de aanvankelijk kansrijke Thelma Aldana, werden gediskwalificeerd of gewoonweg kaltgestellt, waardoor twee kandidaten uit het bekende corrupte circuit boven zijn komen drijven. Opvallend genoeg was de EU niet aanwezig bij de eerste verkiezingsronde, en zal dat tijdens de tweede ronde ook niet zijn. “Er was geen waarnemingsmissie van de EU uitgenodigd, maar er is misschien ook te weinig diplomatie bedreven om die uitnodiging af te dwingen”, zegt Stappers (zie kader). “Buitenlandse aanwezigheid is zo belangrijk, maar de EU heeft de kans laten lopen om een rol te spelen.”

Maar ook voor de VS kan het op lange termijn slecht uitpakken; hoe instabieler Guatemala is, hoe meer migranten uiteindelijk toch naar de Noord-Amerikaanse grens zullen trekken. Maar voor de VS telt slechts de korte termijn, en die belooft een stop op de migratie.

In Guatemala heeft het akkoord tot veel protest geleid. Het zou de zoveelste vernedering zijn in de lange geschiedenis van Noord-Amerikaanse bemoeienis in het land. Morales wordt verweten een marionet te zijn van Trump, wetend dat hij op het gebied van mensenrechten van de Noord-Amerikaanse president weinig berispingen hoeft te verwachten.

Maar langzaamaan wordt de Guatemalteekse bevolking ook moe. Het ontbinden van CICIG, het akkoord met de VS, de corrupte presidentskandidaten en de toenemende straffeloosheid schetsen een duister beeld van hedendaags Guatemala. “Het was een internationaal succesverhaal, maar dit is wat er gebeurt als je niet blijft investeren”, zegt Stappers. “Nu gaat het land een duistere periode tegemoet, en wij als EU zijn daar mede verantwoordelijk voor.”