Tientallen demon­stranten kregen intimi­derend politie­bezoek: ‘Stonden ’s nachts voor de deur’

“Geschrokken, maar niet verrast.” Zo omschrijft de 33-jarige Amersfoortse activist Elise hoe ze zich voelde toen zondagmiddag plots twee wijkagenten bij haar op de stoep stonden, om haar te vragen naar haar bezoek aan demonstraties. De video die Elise van het bezoek maakte ging in no time rond op (social) media en leidde al tot Kamervragen. De enorme aandacht verbaast haar zelf ook een beetje: “Ik hoorde van medeactivisten namelijk al vaker dat dit gebeurt. Daarom ben ik ook gaan filmen toen er werd aangebeld; ik zag door het raam dat er agenten stonden.”

Naar de precieze aanleiding van het bezoek kan Elise alleen maar gissen. Ze vermoedt dat de politie haar sociale media in de gaten houdt – de wijkagent wist bijvoorbeeld niet alleen dat ze had gedemonstreerd en wanneer, maar ook dat ze binnenkort zou verhuizen – en besloot om bij haar langs te gaan nadat ze, vrij recent, op Instagram iets had gepost over een bijeenkomst van een zionistische groep. “In januari was ik bij een demonstratie tegen dezelfde groep. Toen hebben agenten onterecht ons identiteitsbewijs gevorderd.” De politie Amersfoort laat desgevraagd aan OneWorld weten uit privacyoverwegingen niet te kunnen vertellen waarom Elises huis werd bezocht, maar dat het dat het bezoek wel gelegitimeerd was. 

Dat het politiebezoek intimiderend was, staat voor Elise, die met regelmaat tegen de genocide in Gaza demonstreert, buiten kijf. “Het kwam in elk geval zo over, alsof ze informatie wilden lospeuteren. Het leek alsof ze wilden zeggen: ‘We houden je in de gaten en we weten waar je woont.’ Alsof  mensen die tegen genocide demonstreren criminelen zijn, en er alles aan moet worden gedaan om te voorkomen dat wij gaan demonstreren.”

Elises verhaal staat beslist niet op zichzelf. OneWorld sprak met zeven activisten bij wie agenten onverwacht en schijnbaar zonder dringende aanleiding voor de deur stonden. Bij velen zit de schrik er sindsdien in: de meesten willen niet met hun naam in de media. Van enkelen ontving de redactie (geluids)opnames van het bezoek of van een telefoongesprek met de politie. Hun verhalen en de opnames vertonen opvallende overeenkomsten: agenten staan onaangekondigd op de stoep, vragen naar iemands opvattingen en welke demonstraties diegene bezoekt, en maken toespelingen over het in de gaten houden van online uitingen.

Victor van der Wurff (28): ‘Ze schenen ’s nachts met een zaklamp mijn slaapkamer in en riepen: we weten dat je thuis bent!’

In september 2024 valt bij de Rotterdamse Victor van der Wurff (28) een brief op de mat. Hij wordt verzocht zich bij de politie te melden voor een verhoor naar aanleiding van een demonstratie tegen zwarte piet, in november 2023. “Mijn advocaat raadde aan om niet te gaan, omdat het alleen een verzoek was.” Bovendien was Van der Wurff bij de demonstratie niet gearresteerd. “Maar toen ik niets van me liet horen, is de politie in de weken erna drie keer aan mijn deur geweest.”

De eerste keer gebeurde dat zelfs ’s nachts, toen Van der Wurff al in bed lag. “Ik slaap op de eerste verdieping. Kort nadat ik het licht had uitgedaan werd er aangebeld. Toen ik niet opendeed, schenen ze met een zaklamp in mijn slaapkamer en riepen: ‘We weten dat je thuis bent!’ Na twintig minuten riepen ze: ‘We komen morgen terug!’ en zijn ze weggegaan.”

Van buurtgenoten vernam Van der Wurff dat de agenten in de dagen erna nog enkele malen langskwamen, tot twee wijkagenten hem een week later troffen toen hij thuiskwam. “Ik zei dat ik wilde dat ze ophielden mij te intimideren en dat ik anders een klacht zou indienen.” De wijkagenten schenen volgens Van der Wurff zelf niet goed te weten waarom ze bij hem langs moesten gaan: “Ze wisten alleen dat een ander politiekorps, uit de gemeente waar ik had gedemonstreerd, daarom had gevraagd.” Van der Wurff vermoedt dat de politie hem wilde intimideren in de hoop dat hij niet nogmaals bij een verstorende demonstratie tegen zwarte piet zou zijn.

De herhaalde pogingen om hem te spreken te krijgen, ervoer Van der Wurff als buitengewoon intimiderend. Niet alleen voor hemzelf, ook voor zijn buren, van wie één een bevriende demonstrant is die bij dezelfde actie was en dezelfde brief had ontvangen. De eerste keer deed niet zij, maar haar huisgenoot open. Van der Wurff: “Die had niets met die demonstratie te maken. Toch hebben ze haar van alles verteld, zelfs dat haar huisgenoot meegenomen zou worden als ze niet op verhoor kwam, wat helemaal niet klopt.”

De buurvrouw en haar huisgenoot hebben Van der Wurffs verhaal aan OneWorld bevestigd. De politie Rotterdam kon niet tijdig op vragen van OneWorld ingaan.

Klimaatactivist Puk (46): ‘Hij begon over mijn werk voor XR, waar ik nog nooit over had verteld’

“In september vorig jaar deed ik aangifte van bedreiging. Ik ben een trans vrouw en was belaagd door iemand die me bedreigde en voor van alles uitschold. Die aanval had ik opgenomen en met de wijkagent gedeeld, maar de zaak werd al snel geseponeerd.” Maandenlang hoorde Puk niets, totdat er begin maart dit jaar opeens werd aangebeld.

Puk, die op dat moment eigenlijk bezoek verwachtte, staat oog in oog met dezelfde wijkagent. “Hij stond daar in vol ornaat en was komen aanrijden in een terreinwagen. Terwijl hij zich normaal op een fiets verplaatst.” Puk vraagt de agent of hij op een later moment elders wil afspreken, als haar bezoek weg is en er niet minutenlang een grote politiewagen in de straat staat. Dat was goed: “We spraken verderop af in een natuurgebied waar ik naast woon.”

Puk hoopte het daar te kunnen hebben over het feit dat er niets met haar aangifte werd gedaan, maar de agent leek daar niet erg in geïnteresseerd. “Hij vroeg wel hoe het ging, maar wilde het toen al snel ergens anders over hebben. Een andere afdeling had vragen, zei hij. Hij begon over mijn werkzaamheden voor Extinction Rebellion, waar ik woordvoering voor doe. Daar had ik nog nooit met hem over gesproken, dus dat moest hij hebben opgezocht.” Puk voelt zich geïntimideerd en probeert dat aan de agent duidelijk te maken. “De aanblik van een gewapende agent in zo’n terreinwagen, dat vind ik intimiderend. Maar dat begreep hij niet.”

Hoewel ze het niet hard kan maken, vermoedt Puk dat haar naam na haar aangifte terecht is gekomen bij de plaatselijke TOOI, het Team Openbare Orde Inlichtingen. Elke politie-eenheid heeft zo’n team, dat informatie inwint over personen en groepen die mogelijk ernstige ordeverstoringen kunnen veroorzaken. Daarvoor mag de TOOI een ‘geringe inbreuk’ maken op de privacy van burgers. In 2023 klonk in de media veel kritiek op de dienst: adequaat toezicht zou ontbreken en de wettelijke bevoegdheden van de TOOI zouden niet scherp genoeg zijn afgebakend. Zo zou de TOOI gebruikmaken van gezichtsherkenning of de socialmedia-uitingen van bekende (vreedzame) demonstranten in de gaten houden.

De betreffende wijkagent was niet tijdig te bereiken voor een reactie aan OneWorld.

‘Dit komt in de buurt van censuur’

Advocaat Willem Jebbink, die met regelmaat demonstranten bijstaat, noemt de huisbezoeken onrechtmatig en intimiderend. Hij begrijpt Puks gevoel van intimidatie wél: “Politieagenten in uniform stappen voor de deur uit een herkenbaar voertuig. De hele buurt kan dan zien dat de politie aan de deur is bij de buren. Dat alleen al is intimiderend.”

Volgens Jebbink schaadt de politie met de huisbezoeken zowel de privacy van demonstranten als hun demonstratievrijheid. Over de privacy: “Hoe komt de politie aan de naam en het adres van een demonstrant? Hoe weten ze dat iemand gaat verhuizen? De politie blijkt allemaal informatie over demonstranten te hebben. Waar wordt die informatie opgeslagen?”

Door te vragen naar iemands redenen om te demonstreren, schaadt de politie bovendien de demonstratievrijheid van die persoon, zegt Jebbink. “De wet schrijft voor dat burgemeesters en de politie geen beperkingen mogen koppelen aan de inhoud van een demonstratie. Dat weet iedereen. Als je dat wel doet, kom je in de buurt van censuur.”

Hoe vaak het voorkomt dat agenten bij demonstranten op de stoep staan, valt volgens Jebbink ‘onmogelijk te kwantificeren’. “De politie houdt er schijnbaar ook geen cijfers over bij.” De advocaat schat ‘om de zoveel weken wel’ door een demonstrant gebeld te worden over een huisbezoek. Hoewel hij vaak overwegend activisten uit meer progressieve hoek bijstaat, heeft Jebbink geen reden aan te nemen dat rechtse demonstranten niet ook huisbezoeken krijgen. “Dit overkomt demonstranten van alle bloedgroepen; van demonstranten tegen de wooncrisis tot genocide.”

Veel activisten melden zich bovendien niet bij hem, maar bij een juridische ‘cirkel’ van klimaatbeweging Extinction Rebellion (XR), zegt Jebbink. Juridisch coördinator Emma van XR bevestigt dat: tussen 2022 en 2025 meldden 35 demonstranten dat de politie onaangekondigd en schijnbaar zonder reden bij hen aan de deur was geweest. Dat ziet de beweging als ‘ondergrens’: het werkelijke aantal moet hoger liggen.

Pim de Vleeschhouwer (33): ‘Ze wilden me ronselen als informant’

Samen met de stichting Vrienden van XR spannen advocaten Willem Jebbink en Otto Volgenant binnenkort een kort geding aan tegen de staat. “Wij gaan van de politie eisen dat ze stoppen met deze bezoeken. Vreedzame demonstranten die geweldloos gedemonstreerd hebben, moeten geheel met rust gelaten worden.”

Een van de activisten die bij het kort geding betrokken zijn, is klimaatactivist Pim de Vleeschhouwer (33), tevens woordvoerder bij XR. Hij kreeg in september 2022 twee personen in burgerkleding voor zijn deur. Ze deden zich voor als officieren van een niet nader genoemde inlichtingendienst en polsten of hij binnen XR als informant voor de politie wilde optreden. Dat heeft De Vleeschhouwer, die net als activist Puk vermoedde dat hij met de TOOI te maken had, geweigerd. Toen De Vleesschouwer bij de politie zijn dossier opvroeg, stond daar niets in over het huisbezoek. “Ik weet dus niet wie er precies voor mijn deur stond.”

Van de acht demonstranten die ter ondersteuning van het kort geding een verklaring gaven, zeggen er drie te zijn benaderd met de vraag of zij informant wilden worden. In een voorbereidend gesprek heeft de politie aan De Vleeschhouwer laten weten sinds 2022 geen informanten meer te ronselen aan de deur. “Maar mijn gesprek was in september 2022, dus ik weet niet of en wanneer de politie daar dan mee zou zijn opgehouden.”

Bij de Amersfoortse anti-genocidedemonstrant Elise, die sinds dit weekend plots in het middelpunt van de aandacht staat, weerhoudt de schrik haar niet van nieuwe demonstraties. “Ik laat me niet intimideren. En mezelf kennende ga ik me niet anders gedragen, ook online niet. Dit motiveert mij alleen maar om door te gaan met demonstreren tegen de genocide in Gaza.”

Kort voor het verschijnen van dit artikel laat Elise weten dat de politie inmiddels bij haar aan de deur is geweest om excuses te maken. Dat had de politie Amersfoort ook eerder al via de media gedaan. Volgens een woordvoerder is het niet de intentie van de politie mensen te laten schrikken of hen te intimideren. “Het is aan de mensen die wij bezoeken zelf, om wel of niet met ons in gesprek te gaan”, aldus de woordvoerder tegen OneWorld.