Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Europese burgers eten – met tussenpozen – al sinds 1995 vis- en landbouwproducten uit Marokko en de Westelijke Sahara: voornamelijk sardientjes en in mindere mate tomaten. De Westelijke Sahara stond tot en met 1975 onder Spaans bewind, maar Spanje droeg het gebied onder druk over aan Marokko en Mauritanië. Na een guerilla-oorlog gestart door onafhankelijkheidsbeweging Front Polisario stond Mauritanië zijn deel snel af, maar Marokko lukte het om toch een groot deel te bezetten. In 1991 tekenden de twee partijen onder druk van de VN een staakt-het-vuren. Sindsdien probeert het vredesorgaan een oplossing te vinden in het gebied.
“De Westelijke Sahara staat expliciet opgenomen in het nieuwe landbouw- en visserijakkoord
Tot de VN daarin slagen, doet de Europese Unie dus zaken met Marokko. Probleem hierbij is dat in de akkoorden tussen deze twee landen ook de Westelijke Sahara is opgenomen, en hier dus ook producten vandaan komen. De vis komt zelfs voornámelijk hiervandaan – onder het vorige visserij-akkoord met Marokko visten 120 Europese boten – waarvan vier Nederlandse – voor 94 procent in de wateren van de Westelijke Sahara.
Rollen omgedraaid
Front Polisario maakte hiertegen bezwaar bij het Europese Hof van Justitie. Deze gaf de onafhankelijkheidsbeweging in 2016 en 2018 gelijk en oordeelde dat het toenmalige landbouw- en visserijakkoord niet geldig was voor de Westelijke Sahara en haar wateren. Marokko dreigde toen dat er zonder het opnemen van de Westelijke Sahara en haar wateren in het akkoord, helemaal geen akkoord zou zijn. Dan geen deal, zou je verwachten. De EU heeft soortgelijke akkoorden met alle West-Afrikaanse landen, dus eentje minder is geen grote ramp.
Maar waar Marokko eerder – zoals vrijwel alle Afrikaanse landen – een kolonie was en Europa nodig had, blijken de rollen nu omgedraaid. Marokko is een van de weinige stabiele landen in de regio, een expert in het gevecht tegen radicalisering en het oprollen van terreurcellen en hét doorgangsland voor West-Afrikanen naar Europa. Volgens diverse bronnen rondom de deal is dit laatste als stok achter de deur gebruikt door de Marokkanen. Het zou niet de eerste keer zijn dat de grenspolitie, wanneer Europa niet doet wat Marokko wil, de andere kant opkijkt en zo honderden Afrikaanse migranten over laat steken naar Europa. Deze truc heeft ook dit keer weer gewerkt: de Westelijke Sahara staat expliciet opgenomen in het nieuwe landbouw- en visserijakkoord en is in die hoedanigheid goedgekeurd.
Consultatie maar geen toestemming
“Waarom de EU dit akkoord heeft doorgezet, kunnen de EU-woordvoerders niet uitleggen
Hoe is dit mogelijk, als het Hof van Justitie eerder heeft geoordeeld dat deze akkoorden niet op de Westelijke Sahara van toepassing zijn? “De Europese Unie probeert zich in te dekken door dit keer te zeggen de lokale bevolking te hebben geconsulteerd, wat volgens het internationaal recht nodig zou zijn als het gaat om zelfbeschikking”, aldus Eric De Brabandere, hoogleraar Internationale Geschillenbeslechting aan de Universiteit van Leiden.
De EU heeft vorig jaar september een delegatie gestuurd om mensen in de Westelijke Sahara te spreken, maar Marokko heeft na zijn annexatie duizenden Marokkanen naar de Westelijke Sahara laten verhuizen, waardoor de mensen die er nu wonen vaak geen deel uitmaken van de oorspronkelijke bevolking. Sterker nog: Marokko geeft bedrijven en bewoners die naar dat gebied verhuizen belastingvoordelen, dus deze zijn vaak staatsgezind. Waarschijnlijk daarom spreken deze geraadpleegde mensen en organisaties zich volgens het rapport uit vóór het akkoord. Front Polisario, volgens de Verenigde Naties erkend als vertegenwoordiging van de oorspronkelijke bevolking, stelde het niet eens te zijn met de akkoorden. Waarom de EU dit akkoord dan toch heeft doorgezet, kunnen de EU-woordvoerders niet uitleggen.
Ten gunste van de oorspronkelijke bewoners?
“Ook lijkt de Europese Unie te zeggen dat het hier gaat om handelingen die ten goede komen aan de bevolking. Dan is het wel mogelijk – ook al is deze bezet. Zo oordeelde het Internationale Gerechtshof eerder over akkoorden met Namibië – toen bezet door Zuid-Afrika”, aldus De Brabandere. Deze landbouwakkoorden zorgen er inderdaad voor dat tomatentelers hun producten goedkoper aan de EU kunnen verkopen. Ook zou de export naar de EU volgens Marokko 45.000 mensen in de Westelijke Sahara een baan geven. Organisaties zoals de Western Sahara Resource Watch zeggen dat de oorspronkelijke bewoners vaak gediscrimineerd worden en deze banen dus niet krijgen. Maar daar is geen bewijs voor, aldus de EU.
“Dat zou hetzelfde zijn als geld geven aan Israëlische nederzettingen in Palestina
Marokko krijgt in ruil voor hun vis 208 miljoen euro in vier jaar. GroenLinks in het Europese Parlement gelooft niet dat dit terechtkomt bij de oorspronkelijke bewoners van de Westelijke Sahara. “Dat is Front Polisario en zij hebben geen fonds waar het geld in gestort kan worden, dus het komt gewoon in de Marokkaanse schatkist”, zegt Judith Sargentini van GroenLinks. De EU heeft met Marokko afgesproken dat het geld onder andere moet gaan naar huizen voor vissers aan de kust van de West-Sahara. “Maar dat zijn geïmporteerde Marokkanen. Dat zou hetzelfde zijn als dat wij geld geven aan Israëlische nederzettingen in Palestina”, aldus Sargentini. “Je kunt geen uitspraken doen over grondstoffen van een bezet gebied. Producten die uit Palestina komen, mogen ook niet gelabeld worden als Israëlisch. Nu hebben we wel een nieuw akkoord waarin staat dat Marokko producten uit de Westelijke Sahara moet labelen als West-Saharaans, maar dat gaan ze waarschijnlijk niet doen, want zij zien dat gebied als Marokkaans.”
Naast het creëren van banen, zou het nieuwe akkoord volgens de EU ook werkcondities, de gezondheid van de planten en de bescherming van de consumenten verbeteren, maar de EU vermeldt niet hóe. Wel neemt zij van de Marokkaanse overheid aan dat de economie in de ‘zuidelijke provincies’, zoals Marokko de Westelijke Sahara ziet en noemt, is gegroeid en nog verder zal groeien na beloofde investeringen. De Marokkaanse overheid belooft echter vaker te investeren in een bepaalde sector of regio, maar komt deze belofte vaak niet na. Zo belooft het al jaren een goed werkend ziekenhuis in de ook achtergestelde noordelijke Rif-regio, maar ook die belofte is het land nog niet nagekomen.
Schending van mensenrechten
De Europese Unie is met het sluiten van akkoorden verplicht om de landen waarmee het zaken doet te controleren op het naleven van mensenrechten. In het rapport van de EU-commissie zegt het ‘lang discussie te hebben gevoerd over de mensenrechten en democratie’. Het zou dit elk jaar doen, maar omdat het Hof van Justitie de akkoorden ongeldig heeft verklaard, zou dat de relatie tussen de landen verslechterd hebben en daardoor deze gesprekken onmogelijk hebben gemaakt. In andere woorden: om in gesprek te blijven met Marokko over mensenrechten en democratie, móest het wel handelsakkoorden aangaan.
“Men wil daar geen nieuwe brandhaard laten opvlammen
Hier is Front Polisario het niet mee eens. Ze zeggen dat deze akkoorden het vredesproces tussen hen en Marokko beïnvloeden, ten nadele van hen. Dit denkt ook Judith Sargentini van GroenLinks in de EU. Nour Bakr, adviseur van Front Polisario, zegt: “De Saharawi moeten op deze manier nog langer onder bezetting leven; dit gaat gepaard met het schenden van mensenrechten.” Human Right Watch en Amnesty International rapporteren inderdaad over het schenden van mensenrechten door de registratie van organisaties door lokale bevolking niet toe te staan, vreedzame protesten gewelddadig uiteen te halen en bepaalde activisten en bloggers gevangen te zetten, waarbij ze regelmatig mishandeld worden.
“Marokko voelt zich daar nu nog meer gesteund in”, vervolgt Bakr. “Dit kan ervoor zorgen dat het vredesproces geen politieke oplossing vindt. Dan zitten de Saharawi straks weer in een oorlog.” Volgens Paolo De Mas, ex-directeur van Centrum Terrorisme en Contraterrorisme in Den Haag en het Nederlands Instituut in Marokko, is dit gebakken lucht. “Hierbij draait het uiteindelijk om geopolitiek en stabiliteit in de regio. Men wil daar geen nieuwe brandhaard laten opvlammen.”
“Het ligt in handen van het Europese Hof hoelang we nog vis en tomaten uit de Westelijke Sahara mogen eten
Of de EU de mensenrechten kan verbeteren door dit soort akkoorden niet te maken, blijft ook de vraag. China staat de laatste jaren te springen om handel te doen met het land en kijkt hierbij minder nauw naar de mensenrechten dan de EU.
Front Polisario gaat weer in hoger beroep. “In de uitspraak van het Europese Hof in 2018 praat het over ‘toestemming’. Het zal er dus om hangen of ze met consultatie genoegen nemen”, aldus Brabandere. Het ligt dus in de handen van het Europese Hof hoelang we nog vis en tomaten uit de Westelijke Sahara mogen eten.
De voor dit artikel geraadpleegde bronnen zijn bekend bij de redactie, en worden in verband met de veiligheid van de schrijver, net als de schrijver zelf, anoniem gehouden.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
