‘Trans schaaksters weren is een transfobe meesterzet’

Zo onopvallend mogelijk. Dat leek de tactiek waarmee de Wereld Schaakfederatie (FIDE) vorige week trans vrouwen het recht op deelname aan vrouwentoernooien afnam. In een paar zinnen in vier op de site verstopte A4’tjes maakte de organisatie het officieel. Maar de opzet mislukte, want een week later, nadat trans vrouwen zelf dit document per ongeluk tegenkwamen, barstte de bom alsnog.

FIDE krijgt veel kritiek – van trans en cis mensen – op het besluit trans vrouwen maximaal twee jaar uit de vrouwencategorie te weren. Maar het opgeven van de trans vrouw is meer dan een transfobe misrekening, het is een meesterzet om seksisme in de schaaksport te verbergen.

Meer dan uitsluiting alleen

Begin deze maand stelden veertien Franse topschaaksters in een brief seksuele misstanden aan de kaak en riepen anderen op ook naar buiten te treden. De verhalen over seksueel getinte opmerkingen tot ervaringen met aanranding als minderjarigen stroomden naar buiten. Al sinds maart van dit jaar luiden vrouwen in de schaakwereld de noodklok over seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar toen de Britse krant The Telegraph een groot artikel over de misstanden publiceerde, klonk hoop door in de opmerkingen en tweets van de schaaksters.

Maar dan, op diezelfde maandag als de publicatie van het verhaal in The Telegraph, komt FIDE met het besluit dat trans vrouwen vanaf maandag 21 augustus niet meer mogen deelnemen aan vrouwentoernooien (schaken kent een open categorie en een categorie voor vrouwen). Een trans schaakster die door het besluit wordt getroffen is Yosha Iglesias, die ook een van de veertien briefschrijfsters was. Op dinsdag was zij een van de eersten die het besluit opmerkten, en verward tweette dat ze niet meer wist of ze nog wel aan het Franse kampioenschap dat dat weekend zou beginnen mocht mee doen. De schaakbond dwingt mensen ‘te kiezen tussen transitie of schaken’, aldus Iglesias.

Niet alleen trans mensen reageerden woedend op het besluit. De Amerikaanse grootmeester Jennifer Shahade, die ook voortdurend seksuele intimidatie ervaarde in haar loopbaan, sprak van een ‘sinistere timing’. Ze neemt er aanstoot aan dat FIDE dit nu doet, juist nu er eindelijk aandacht voor de misogynie en diens connectie met transfobie in de sport is. De Amerikaanse, Duitse, Engelse en Franse bond zijn net zo boos. De schaakwereld prikt dus door de opzet van de FIDE heen.

De verkeerde zet

Bij andere sporten werd het weren van trans vrouwen uit de vrouwencategorie gevierd in transfobe columns en op sociale media. Op het schaakbord lijkt dat minder te gelden: veel mensen vragen zich af of de schaakbond vrouwen inherent minder intelligent zou vinden, omdat ‘mannen’ uit hun categorie geweerd zouden moeten worden, iets waar de bond geen harde claims over deed. Het moest eigenlijk zo min mogelijk over vrouwen gaan, zo leek het. Alleen over die vreemde ‘trans personen’. Dat lijkt gelukt: wie googelt op ‘schaken’, vindt geen seksuele intimidatie meer, maar transfobie, wat anno 2023 veel geaccepteerder is.

Dat mensen door de opzet van de FIDE heen prikken, komt onder andere doordat de schakende trans persoon geen groot onbekend monster meer is, maar al geïntegreerd is in de schaaksport. Waar andere sporten over horrorscenario’s konden spreken, weet schaken al dat de trans vrouw helemaal niet zo bijzonder is. Het verschil tussen trans en cis vrouwen is in de schaaksport dan ook bijna verdwenen.

Het besluit van de FIDE is eigenlijk niets nieuws, maar past in een langere trend van beperkende maatregelen die trans personen al dag in, dag uit tegen zich ingevoerd zien worden in allerlei sporten. Al jaren schrijven trans schrijvers opiniestukken over uitsluiting in de sport, nu heeft alleen het schaken er zijn logo op geplakt. Sportbonden lijken net als politici te denken stemmen te kunnen winnen met transfobie: in de VS denken Republikeinse presidentskandidaten er zelfs de verkiezingen in 2024 mee te kunnen winnen.

Uiteindelijk is het uitsluiten van trans vrouwen het zoveelste voorbeeld van mannen (van de 15 FIDE-bestuursleden zijn er 12 man) die beslissingen nemen over de vrouwen in ‘hun’ sport. Het komt boven op de constante discriminatie die vrouwen in de schaaksport al ervaren, in de vorm van misogynie, onderbetaling en onveiligheid. Want hoewel het volgens Iglesias nu een keuze is tussen transitie en schaken, is het misschien al langer een keuze tussen seksuele intimidatie en schaken, en een wereld die niet veilig is voor vrouwen, zal dat ook nooit worden voor trans personen.