“Vergelijkbare afspraken zijn mogelijk tussen de EU en landen in Noord-Afrika. Doel is ook daar te bereiken dat alle migranten worden beschermd in overeenstemming met de relevante internationale standaarden en met respect voor het beginsel van non-refoulement, [het niet terugsturen naar landen waar zij vervolging in de zin van het Vluchtelingenverdrag hebben te vrezen].”
Dat schreef informateur Tjeenk Willink eerder deze maand in zijn eindvoorstel aan VVD, CDA, D66 en GroenLinks. Maar hoe reëel was zijn voorstel? Willen andere Noord-Afrikaanse landen wel zo’n ‘Turkijedeal’?
Oudere plannen voor deals met Egypte en Tunesië
Tjeenk Willinks suggestie is bepaald niet nieuw. Vorig jaar september betoogde de Duitse bondskanselier Angela Merkel al dat de EU vluchtelingendeals met Afrikaanse landen zoals Egypte en Tunesië moest opzetten, vergelijkbaar met de deal die de EU met Turkije is overeengekomen.
Tunesië heeft herhaaldelijk aangegeven daar niets voor te voelen
Ook de VVD flirtte al eerder met mogelijke afspraken met Noord-Afrikaanse landen. “Behalve afspraken met Libanon, met (de relatief nieuwe regering in) Tunesië, en zodra mogelijk met Libië, hoort daar natuurlijk ook Egypte bij”, liet VVD-buitenlandwoordvoerder Han ten Broeke mij vorig jaar zomer al weten.
“De schattingen van het aantal migranten in Egypte lopen enorm uiteen. De Wereldbank spreekt over ongeveer 240.000 vluchtelingen, de UNHCR over 135.000 geregistreerde Syrische vluchtelingen (maar vermoedt dat dat ook dubbel zoveel kan wezen).”
“Alle reden dus om ook met Egypte afspraken te maken”, aldus Ten Broeke.
Recente cijfers van de VN geven aan dat er 122.000 Syrische vluchtelingen in Egypte zijn.
Maar Tunesië heeft herhaaldelijk aangegeven daar niets voor te voelen. In december 2016 berichtte de Arabische nieuwssite Al-Arabi al-Jadied dat de Tunesische president Al-Baji al-Sebsi het Duitse plan afwees om vluchtelingenkampen in Tunesië in te richten. Al-Arabi baseerde zich op bronnen vlakbij de president en op twee Tunesische activisten.
In februari gaf de Tunesische premier Youssef al-Shahed in een interview aan de Duitse krant Bild. Hem werd de vraag voorgelegd of hij zich kon voorstellen dat Tunesië in samenwerking met Europa vluchtelingencentra zou opzetten. Al-Shahed: “Tunesië is een zeer jonge democratie, ik denk niet dat wij zoiets aan kunnen. Er moet samen met Libië een oplossing worden gevonden. Dat is de enige weg.”
Klik hier voor het hele interview met de Tunesische premier.
Egypte is wars van opvang
Ook Egypte lijkt geen VN-vluchtelingenkampen te willen. Dat zegt de Duitse onderzoeksjournalist Jens Lucke. Hij publiceerde uitgebreid over de Duitse plannen om een vluchtelingendeal met Egypte te sluiten. “De Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Thomas de Maizière, opperde al in november 2014 om in Egypte VN-vluchtelingenkampen op te zetten”, zegt Lucke.
Egypte heeft kennelijk aangegeven dat ze zo’n deal niet willen
Hoe staat het daarmee? “Egypte heeft kennelijk aangegeven dat ze zo’n deal niet willen”, vertelt Lucke nu. Het land stuurde honderden vluchtelingen terug naar Eritrea en zette Eritreers, Syriers en Palestijnen vast. Geen goede garantie voor het non-refoulement principe.
Egypte liegt over aantallen
“Toen Merkel begin maart op bezoek was in Caïro, geloofde ze aanvankelijk wat Sisi haar vertelde: dat Egypte zo’n 500.000 Syrische vluchtelingen telt”, zegt Lucke. “Arabische media, waaronder Al-Jazeera, bevestigden dat Merkel dit getal herhaalde. “Het was een van Sisi’s schaamteloze leugens tijdens de persconferentie. Merkel werd direct daarna ingelicht dat dit een vals cijfer was, en ze heeft het daarna niet meer genoemd”, aldus Lucke. Merkel zegde Egypte wel financiële steun voor vluchtelingen toe.
Sisi beweerde eerder dat zijn land vijf miljoen vluchtelingen opvangt. Maar volgens NGO’s en onderzoeksjournalisten klopt dat niet.
Overigens zijn er sinds 2013 ook tienduizenden Egyptenaren hun eigen land ontvlucht, om politieke redenen. Een deel van hen naar Qatar. Egypte eist hun uitlevering.
Kun je met een land dat overduidelijk liegt over vluchtelingenaantallen wel een vluchtelingendeal sluiten?
Libië is taboe
“Libië is out of the question. Duitsland is daar zeer duidelijk over”, zegt Lucke. “De kampen daar ‘lijken op concentratiekampen’, volgens onze eigen regeringsfunctionarissen. Duitsland zal geen deal met dat land sluiten”, zegt Lucke.
Libië is out of the question. De kampen daar lijken op concentratiekampen
Het is duidelijk: een jaar nadat Merkel zei dat er vluchtelingendeals met Egypte en Tunesië moesten komen, zijn die geen stap dichterbij. En Tunesië heeft inmiddels publiekelijk meegedeeld dat ze er niets van willen weten.
EU blijft druk uitoefenen op Tunesië
Ik vraag Amna Guelali, directeur van Human Rights Watch in Tunesië en voordien werkzaam bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, naar haar mening over een EU-deal met Tunesië. Ze is duidelijk: “De EU probeert continu een deal met Tunesië te sluiten, maar de Tunesische regering heeft herhaaldelijk gezegd dat ze zo’n deal niet accepteren. Ze zijn niet bereid kampen voor asielzoekers in te richten.”
“Tijdens hun bezoeken aan Duitsland hebben Tunesische functionarissen wel toegezegd dat ze het proces om afgewezen Tunesische asielzoekers uit Duitsland weer terug te nemen, zullen versnellen. Maar premier Youssef al-Shehad was duidelijk: hij wil alleen afgewezen Tunesische asielzoekers opnemen, en absoluut geen asielzoekers uit een derde land”, zegt Guelali.
Zijn er andere landen die hebben geprobeerd een deal met Tunesië te sluiten? “Italië heeft het geprobeerd, maar kreeg hetzelfde antwoord. De Europeanen zullen blijven pushen totdat ze een deal hebben, maar zowel de Tunesische regering als de publieke opinie staan erg vijandig tegenover het idee om vluchtelingen op te nemen”, aldus Gualali.
Het geld dat Europa biedt mag aantrekkelijk lijken, maar de veiligheidsrisico’s zijn te groot
Veel spanningen
Waarom is dat? “Tunesië is een fragiel land, het is in transitie na een lange dictatuur. En Tunesië heeft al honderdduizenden mensen uit Libië opgevangen, zowel Libiërs als gastarbeiders die in Libie werkten, nadat daar in 2011 opstand uitbrak. Dat leverde al veel spanningen op. Permanente kampen met asielzoekers uit andere landen zou een groter veiligheidsrisico betekenen. De grenzen zouden nog meer moeten worden bewaakt. En waar moeten die kampen komen? In het zuiden is het al onrustig.” De afgelopen weken zijn daar demonstraties geweest, onder meer in Sidi Bouzid, de stad waar de Tunesische opstand tegen het regime van Ben Ali begon.
“Het geld dat Europa biedt mag aantrekkelijk lijken, maar de veiligheidsrisico’s zijn te groot. Alle leden van de regering die ik heb gesproken nemen dezelfde positie in: ze willen het niet”, vertelt Gualali. “Wij als Human Rights Watch zijn ook tegen.”
“Op slinkse wijze het probleem elders neerleggen”
Ook volgens Hanan Salah, senior Libië-onderzoeker van HRW, vlast de EU op deals met Egypte en Tunesië. “En laten we hopen dat Libië niet op tafel ligt.” EU-politici zouden zich moeten afvragen of de EU de veiligheid kan garanderen van vluchtelingen die in Egypte of Tunesië zouden worden opgevangen, vindt ze. “Krijgen ze een kans om asiel aan te vragen volgens het vluchtelingenverdrag van Genève? En weet de EU zeker dat deze landen geen asielzoekers terugsturen voordat ze asiel hebben kunnen aanvragen?” Salah concludeert: “De EU wil het probleem op slinkse wijze bij iemand anders neerleggen.”
Tunesië sluit laatste deel kamp
“Een paar dagen geleden werd het laatste stuk van een kamp gesloten, een kamp dat ontstond nadat in 2011 een stroom vluchtelingen uit Libië op gang kwam. Aanvankelijk was het een VN-kamp, maar die organisatie trok zich jaren geleden al terug”, aldus Salah. “Er zaten nu nog circa dertig mensen in het kamp, van wie het asielverzoek was afgewezen. Wat er na de sluiting met hen is gebeurd, is niet duidelijk,” zegt Salah.
