De website van het Openbaar Ministerie geeft de volgende definitie van verkrachting:
Hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het ondergaan van handelingen die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt als schuldig aan verkrachting gestraft[…].
Kort gezegd: iemand is slachtoffer van verkrachting als er bij diegene is ‘binnengedrongen’, op wat voor manier dan ook, tegen zijn of haar zin. Maar als iemand wordt gedwongen bij iemand ánders binnen te dringen, is dat geen verkrachting. Dit valt onder ‘feitelijke aanranding’, zegt zedenadvocaat J.J. van ’t Hoff, deel van een netwerk van zedenadvocaten. “Bij verkrachting gaat het feitelijk om het seksueel binnendringen. Dat kan een man ook worden aangedaan, in zijn anus of mond, terwijl hij dat niet wil”, zegt hij.
Stereotypes
De Nederlandse wet is niet uniek in deze definitie. In België staat iets soortgelijks in het wetboek:
Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt.
In de Sexual Offences Act 2003 uit Wales staat zelfs dat verkrachting alleen gepleegd kan worden door iemand met een penis. Er is wel zoiets als ‘unlawful penetration’, wat als net zo erg wordt gezien. Dat kunnen vrouwen wel doen. In Duitsland bestaat een vergelijkbare situatie.
“
Nog altijd wordt er van uitgegaan dat mannen blij zijn met iedere kans op seks met vrouwen
Toch zijn er wel degelijk wetenschappelijke bewijzen dat gedwongen penetratie voorkomt en ook tot serieuze problemen kan leiden. In een
onderzoek uit 2017, uitgevoerd door Siobhan Weare van de Universiteit van Lancaster, vertellen 154 mannen vanuit het hele Verenigd Koninkrijk over hun ervaringen. In de conclusie schrijft Weare iets veelzeggends: ‘Twee van de meest krachtige en doordringende stereotypen rond mannen die seksueel geweld hebben moeten ondergaan, door vrouwen gepleegd, kloppen niet.’ Namelijk dat gedwongen penetratie niet voorkomt, vanwege de ‘zwakkere’ fysieke lichaamsbouw van vrouwen en hun onvermogen om een man te overmeesteren. Daarnaast wordt er nog altijd van uitgegaan dat mannen blij zijn met iedere kans op seks met vrouwen.
Weare concludeert: ‘De data die in dit rapport worden gepresenteerd vormen overtuigend bewijs om deze stereotypes te ondermijnen. De deelname van meer dan 150 mannen aan deze online enquête, waarin ze hun ervaringen met gedwongen penetratie delen, bewijst voor het eerst in het VK dat deze vorm van seksueel geweld kan gebeuren en gebeurt.’ De strategie van daders, in dit rapport specifiek gedefinieerd als vrouwen, is vaak chantage. Maar ook fysieke dwang en gedwongen penetratie onder dreiging van een wapen komen voor.
Lucky boy
Een nascholingsdocument voor behandelaars van kenniscentrum over psychotherapie PsyXpert, noemt het tweede stereotype dat Weare ook, als het ‘lucky boy’-fenomeen. “Mannen schamen zich vaak voor (deze vorm van) seksueel geweld, waarbij het zogenaamde ‘lucky boy’-fenomeen een rol speelt: er wordt lacherig gesproken (ook door professionals), dat deze mannen blij moeten zijn met de situatie.”
“
Er wordt lacherig gezegd, ook door professionals, dat deze mannen blij moeten zijn
Deze vooroordelen kunnen er ook voor zorgen dat slachtoffers vanwege grote schaamte geen aangifte doen. Advocaat Van ’t Hoff heeft in zijn jarenlange ervaring als zedenadvocaat nog nooit een zaak gezien waarbij een man zei slachtoffer geworden te zijn van gedwongen penetratie. “Ik weet natuurlijk niet waarom, maar ik kan me voorstellen dat schaamte hier een rol speelt. En als dit wel gebeurt, zou het ook een lastige zaak worden. Want waaruit bestaat de dwang? Het laat zich moeilijk indenken.”
Mes op de keel
Reacties als deze zijn veelvoorkomend, vertelt hulpverlener Mirjam Schneider van MIND Korrelatie, een organisatie waar hulpvragers anoniem terecht kunnen. “Dat een advocaat nog nooit een geval van gedwongen penetratie heeft gezien, betekent natuurlijk niet dat het niet gebeurt. Het laat me meer zien dat het taboe zo groot is dat mannen zich niet durven melden”, zegt ze. “Tot een aantal jaar geleden had ook nooit iemand gehoord van jongetjes die in de katholieke kerk werden misbruikt. Daaruit hadden we ook kunnen concluderen dat dat niet gebeurde.”
Slachtoffers kunnen via chat, telefoon, e-mail of WhatsApp contact opnemen met MIND Korrelatie, waarna een maatschappelijk werker of psycholoog samen met de hulpvrager zoekt naar passende hulp. “We zijn er echt voor de eerste gesprekken”, vertelt Schneider. “Daarna kunnen we binnen ons grote netwerk van hulpverleners zoeken. Maar allereerst willen we de drempel om contact met ons op te nemen zo laag mogelijk maken. Het is namelijk moeilijk voor mannen om te bellen. We zien mannen als dader, niet als slachtoffer. Die laten zich niet misbruiken, is het idee. En dat gevoel is er ook bij mannen zelf. Ze denken: ik voel me slachtoffer, maar dat klopt bij mij niet.”
“
De huidige wetgeving is bizar en bevat een te smalle omschrijving van verkrachting
Dat de wet deze vorm van misbruik niet als verkrachting erkent, is hierbij een van de problemen, volgens Schneider. “De huidige wetgeving is bizar en bevat een te smalle omschrijving van wat verkrachting is. In deze vorm is de wet zelfs niet beschermend genoeg voor klassieke slachtoffers. Verkrachting gebeurt namelijk niet altijd met een mes op de keel”, zegt ze. “Er zijn heel veel manieren om gedwongen te worden tot dingen waar je niet achter staat. Soms kun je gewoon geen nee zeggen. Dat is al verkrachting. Maar maak dat maar eens duidelijk.”
Mannelijkheid
Voor mannen is dit nog ingewikkelder, aldus Schneider. “We weten dat mannen onder stress een erectie kunnen krijgen. Dat is niet omdat ze opgewonden raken en dat ook willen zijn: het is een ongewilde reactie op stress.” Dit is een groot onderdeel van waarom mannen niet worden geloofd. En de eerste stappen van de hulpverlening zijn erop gericht om slachtoffers hierop voor te bereiden. “Ze moeten veel sterker in hun schoenen komen te staan. Ze zullen niet serieus genomen worden, er gaat om hen gelachen worden. Ze zullen duizend keer hun verhaal moeten vertellen.”
“
Het is tijd om na te gaan denken over wat verkrachting eigenlijk is
Mannen moeten allereerst hulp krijgen bij het verwoorden van wat hen is overkomen. Schneider: “De frases ‘ik ben een man’ en ‘ik ben verkracht’ horen in hun hoofd niet bij elkaar. Ze moeten herdefiniëren wat ze hebben geleerd over mannelijkheid.” Pas daarna is aangifte een optie. “Er wordt op het politiebureau veel eerder naar een vrouw geluisterd. Een man moet zelf leren iets te verwoorden waarvan hij nooit dacht dat het zou kunnen.”
En de gevolgen van seksueel geweld bij mannen worden onderschat, zegt Schneider. “Er zijn weinig verschillen tussen de reacties van mannen die zijn gedwongen tot penetratie en vrouwen die verkracht zijn. Het zijn allemaal mensen die een traumatische ervaring hebben beleefd”, zegt ze. “Het verschil kan zitten in de overlevingsmechanismen. Van mannen wordt veel meer geaccepteerd dat ze agressiever zijn door het trauma. Vrouwen zouden dan depressiever zijn. Maar uiteindelijk moeten ze allemaal bij een organisatie terechtkomen die om kan gaan met de problemen die ze hebben.”
In een
studie uit 2017, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift
Sexuality Research and Social Policy, werd aan verschillende mensen gevraagd eenzelfde situatie te beoordelen: een stagiaire die door de baas tot seks werd gedwongen. Mensen beoordelen standaard dat een mannelijke stagiaire hier minder last van gaat hebben dan een vrouwelijke. In het nascholingsdocument van PsyXpert wordt deze studie aangehaald: ‘Als het seksuele geweld al onthuld wordt door mannen, wordt ten onrechte aangenomen dat ze er minder last van hebben dan vrouwen. Dit is onterecht, want de negatieve gevolgen van seksueel geweld bij mannen lijken sterk op die van vrouwen: angst, depressie, seksuele problemen, alcohol- en drugsgebruik, schuld- en schaamtegevoelens en revictimisatie (herhaald slachtofferschap,
red.).’
Ongelijkheid
Volgens PsyXpert is de Nederlandse regering onlangs geadviseerd om aan de definitie van verkrachting de woorden ‘of verrichten’ toe te voegen. Dan zou het worden:
Hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het ondergaan of verrichten van handelingen die bestaan uit of mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, wordt als schuldig aan verkrachting gestraft.
Maar in het PsyXpert-rapport staat te lezen: ‘Met die suggestie is niets gebeurd, de huidige ongelijkheid is nog steeds niet rechtgetrokken. Het veranderen van de wet zou niet alleen een stereotype beeld van de grote, boze man die zijn agressie botviert op de onschuldige vrouw kunnen bijstellen, maar ook van symbolische waarde kunnen zijn door schaamte bij mannelijke slachtoffers weg te nemen en daarmee de weg naar hulpverlening te openen.’
Ook Schneider vindt dat de wet moet worden aangepast: “Hoe dat er juridisch uitziet? Daar moet over nagedacht worden”, zegt ze. “Maar dat gaat alleen gebeuren als er meer verhalen loskomen. Het was goed toen mensen gingen praten in de #MeToo-beweging. Nu is het tijd om ook te gaan nadenken over wat verkrachting eigenlijk is. Zodat uiteindelijk ook verkrachte mannen beter geholpen kunnen worden.”
