Anti-Zwart racisme is de structurele onderwaardering, uitsluiting en ontmenselijking van Zwarte personen. Het is een plaag die structureel onze aandacht verdient. Toch werd de afgelopen maanden pijnlijk duidelijk dat velen nu pas voor het eerst over het begrip nadachten. Dat bleek bijvoorbeeld uit hoe veel media keer op keer overtuigd wilden worden van de urgentie van dit onderwerp. Het is daarom de hoogste tijd dat we exact weten wat we bedoelen met de term anti-Zwart racisme.
Anti-Zwart racisme is uitgegroeid tot een systeem
“
Anti-Zwart racisme maakt dat Zwarte volwassenen worden aangesproken alsof ze kinderen zijn
Anti-Zwart racisme is wat het gedachtegoed van invloedrijke personen als
Immanuel Kant,
Carl Linnaeus en Charles Darwin gemeen heeft met hedendaagse schoolbibliotheken, boekenlijsten en lessen, waarin het werk van Zwarte mensen niet of nauwelijks de eer krijgt die het verdient. Anti-Zwart racisme maakt dat Zwarte volwassenen worden aangesproken alsof ze kinderen zijn, terwijl onze kinderen worden behandeld
als wel heel vroeg volwassenen.
En ja, anti-Zwart racisme maakt dat het geweld tegen vrouwen als Sabrine Ingabire, Olave Nduwanje, Clarice Gargard, Sylvana Simons, Ugbaad Kilincci, Simone Weimans en Seada Nourhussen vanuit de niet-Zwarte, feministische hoek op veel minder protest kan rekenen dan wanneer de doods- en verkrachtingsbedreigingen de Mariekes, Vlinders en Karins van deze wereld zouden betreffen.
Afrofobie, afrifobie en anti-Zwart racisme
Net zoals er
islamofobie, antisemitisme, homofobie en transfobie bestaan, kan afrofobie (of afrifobie, of anti-Zwart racisme (in het Engels: Anti-Blackness) als een specifieke vorm van onderdrukking worden gezien: de onderdrukking van mensen van Afrikaanse herkomst.
Zowel door beleidsmakers als door belangengroepen van Zwarte mensen uit verschillende landen worden uiteenlopende termen en definities gehanteerd, maar er bestaat een heldere consensus over de belangrijkste aspecten die onder het begrip worden verstaan. Het European Network Against Racism (ENAR) definieert afrofobie als een specifieke vorm van racisme die mensen van Afrikaanse herkomst ontmenselijkt en ze hun waardigheid ontneemt. Biologisch gezien is nooit bewezen dat er verschillende menselijke rassen bestaan, maar doordat tijdens de kolonisatie onder Europese mogendheden het idee heerste dat bepaalde rassen inferieur waren aan andere, is de sociale constructie van het begrip ‘ras’ nog alom aanwezig.
De term ‘anti-Zwart racisme’ is wellicht passender dan afrofobie, omdat ‘fobie’ impliceert dat het om een angst gaat, terwijl het hier dus eerder structuren betreft die de ongelijkheid in stand houden. Die ongelijkheid manifesteert op allerlei manieren, van alledaags racisme en etnisch profileren tot systematisch geweld, online haatzaaierij en racistische tradities.
“
De gevoelens en lichamen van Zwarte personen worden als irrelevant of niet-menselijk beschouwd
Voor wie dit ‘te lang geleden’ vindt, biedt ook het heden een verstikkende overdaad aan voorbeelden waarbij het verstand, de verbeelding, de gevoelens en de lichamen van Zwarte personen door niet-Zwarte mensen als irrelevant en soms zelfs als niet-menselijk worden beschouwd. En dan heb ik het niet alleen over geweld van radicaal rechts, maar ook over de gedogende stiltes van links, zoals
Olave Nduwanje die beschrijft in #OlaveExplains. De spectaculaire voorbeelden die op de witte mainstream radars verschijnen,
legde Guno Jones onlangs in een interview uit, staan niet in verhouding tot de alledaagse voorbeelden van anti-Zwart racisme.
De afgelopen maanden besloten veel mediaredacties ‘iets te doen’ met anti-Zwart racisme. Maar op hoeveel van deze redacties werken Afro-Nederlandse personen? Hoeveel Afro-Nederlandse hoofdredacteuren zijn er? Hoeveel Afro-Nederlandse theater- en museumdirecteuren? Anti-Zwart racisme uit zich in de suggesties dat onze afwezigheid wordt veroorzaakt doordat het, naast inclusiviteit, ‘wel over kwaliteit moet blijven gaan!’.
“
Zijn er witte tv-redacties die op eigen kracht relevante items over Zwartzijn kunnen maken?
Wanneer is er voor het laatst gekeken welke overwegend (zo niet uitsluitend) witte programmaredacties op eigen kracht, dus zonder ellenlange ‘voorgesprekken’ met Afro-Nederlandse denkers, hun items over Zwartzijn relevantie kunnen geven? Wanneer is Johan Derksen voor het laatst getoetst op zijn kwalitatieve meerwaarde? Derksen is, zelfs op zijn minst tragische momenten, niets meer dan een wandelend onderzoeksresultaat in een studie naar de diepste krochten van middelmatigheid. Wie voor de ondermaatsheid van iemand als Derksen opkomt, zal de genialiteit van iemand als Akwasi nooit op waarde schatten.
Anti-Zwart racisme vormt de identiteit van anderen – ook mensen van kleur
Anti-Zwart racisme maakt voor velen, al dan niet bewust, onderdeel uit van hun individuele, groeps- of nationale identiteit. Een dooddoener als ‘Dan mag ik straks helemaal niets meer zeggen!’ toont aan hoezeer men is overtuigd van de mythe dat anti-Zwart racisme normaal zou zijn. Witte mensen vrezen het zelfgeconstrueerde imago van fatsoen en beschaving te verliezen en zijn bang niet langer als neutraal, onschuldig en onschadelijk te worden gezien als het anti-Zwart racisme wordt blootgelegd.
De hele westerse geschiedenis, inclusief de grootheden die we daarbinnen vereren, hangt samen met een vorm van anti-Zwart racisme. Van het heldendom van een flink aantal historische figuren, zoals Aletta Jacobs en Mahatma Gandhi, blijft weinig over wanneer je níét buiten beschouwing laat hoe deze personen over Zwarte mensen dachten. Memorabele dagen op onze kalenders, zoals de in Europa gevierde Bevrijdingsdagen, verliezen hun glans wanneer je stilstaat bij hun betekenis voor de Zwarte mensen in (voormalig) gekoloniseerde landen als de Democratische Republiek Congo, Eritrea, Bonaire, Suriname en de VS.
“
Hoe zit het met de vrijheid van de door Nederland gekoloniseerde landen?
Neem de Nederlandse Bevrijdingsdag. Volgens de slogan herdenken ‘we’ op 5 mei de vrijheid. Maar hierbij gaat het enkel om de bevrijding van Nederland in 1945. Hoe zat het met de vrijheid van de door Nederland gekoloniseerde landen? Uit deze thuislanden van strijders als
Boy Ecury (Aruba) en
Anton de Kom (Suriname) kwamen veel Zwarte personen die vochten voor de vrijheid van de natie die hun kolonisator was. Werden hun eigen thuislanden op 5, 6 of zelfs 7 mei 1945 ook bevrijd van Nederland? Absoluut niet. Zij moesten nog decennialang strijden voor dekolonisatie. Sterker nog, de
Twitter-timeline van organisator en schrijver Alfrida Martis laat zien hoe kolonialisme in Nederland vandaag de dag voortduurt.
Anti-Zwart racisme uit zich niet alleen in de zin ‘Als het je hier niet bevalt…’, maar ook in de suggestie dat ‘we’ toch ergens moeten beginnen. Zo viert Nederland honderd jaar vrouwenkiesrecht vanaf het moment dat witte vrouwen mochten stemmen. Aletta Jacobs,
wiens strijdlust ook in haar racisme doordrong, vond het een absurd idee dat Zwarte vrouwen ‘ook al’ zouden mogen stemmen. Toch wordt het ongezellig gevonden als Zwarte vrouwen vraagtekens bij Aletta Jacobs zetten. Want: ‘We moeten toch ergens beginnen?’
“
Anti-Zwart racisme leeft voort omdat het witte mensen en niet-Zwarte personen van Kleur iets oplevert
Ook bij andere mensen van kleur leeft het anti-Zwarte gedachtegoed. Zelfs niet-Zwarte gemeenschappen van Kleur die zelf vervolgingen, volkerenmoord en andere onderdrukkingen hebben meegemaakt en die zich, in sommige gevallen, vandaag nog altijd met hun nagels aan de uiterste rand van marginalisatie vastklampen, presteren het om anti-Zwart te zijn. Denk aan
de anti-Zwarte terreur tegen de Papua op Indonesië en het tot slaaf maken van Zwarte personen in Libië. Anti-Zwart racisme leeft voort omdat het witte mensen en niet-Zwarte personen van Kleur iets oplevert. Zoals Toni Morrison in 1993 vroeg toen ze, naar aanleiding van het verschijnen van haar boek
Jazz, werd geïnterviewd door de witte journalist en talkshowhost Charlie Rose:
‘What are you without racism?’ 1Niet alleen fysiek gewelddadig
In tegenstelling tot wat mensen zichzelf en anderen vanuit vermeende goedheid proberen wijs te maken, is anti-Zwart racisme meer dan enkel de fysiek gewelddadige vorm ervan. Het leeft niet alleen bij trotse racisten die, tussen hun apengeluiden door, gillen dat alle Afro-Nederlanders terug moeten naar Zwartemensenland. Het omvat en beheerst het onderwijssysteem en de medische zorg, de wetten, het beleid en de kunstwereld, de woningmarkt en de modewereld, de werksfeer en vriendschappen. Het bepaalt onze perceptie van het verleden en onze verwachting van de toekomst, het heeft invloed op onze gevoelens van ergens (thuis)horen en onze ideeën over onze bestemming. Wanneer het niet onze dood betekent, dan is het bepalend voor hoe we als Zwarte personen (over)leven.
Er bestaat geen light versie van anti-Zwart racisme, er bestaan geen kwijtscheldingen op basis van intenties of ‘onschuld’. Er is geen midden. Anti-Zwart racisme vernietigt.
