Vrouwen zijn online vogelvrij

Haar laptop is bedekt met stickers met teksten als ‘How big is your data shadow? ’, ‘Right to share’ en ‘Imagine a feminist internet’. Nighat Dad (34) wil haar landgenoten in Pakistan bewust maken van de mogelijkheden en de risico’s van internet. “Mensen laten van zich horen als hun vrijheid van meningsuiting wordt aangetast, maar ze beseffen niet dat internet ook veel onzichtbare bedreigingen met zich meebrengt. Online vrijheid is net zo belangrijk als offline vrijheid.” Time Magazine benoemde de 34-jarige directeur van Digital Rights Foundation, gevestigd in Lahore, tot ‘Next Generation Leader’ voor haar inzet om online seksuele intimidatie van vrouwen tegen te gaan.

Weet u nog wanneer u uw eerste mobieltje kreeg?

“Ja, dat was in 2004. Ik was net verloofd met een jongen, een familievriend, die door mijn vader was uitgekozen. Ik zag zijn foto en dacht: die is wel oké. Maar ik wilde wel graag praten met de persoon met wie ik de rest van mijn leven zou delen. Dus kocht ik een goedkoop mobieltje van mijn spaargeld. Mijn familie mocht het niet weten, want men dacht toen nog dat telefoons een slechte invloed hadden op vrouwen en meisjes. Mijn verloofde en ik hebben heel veel met elkaar gepraat. Op een dag klonk de ringtone vanuit mijn tas. Ik was vergeten mijn mobiel op stil te zetten. Mijn oudere broer pakte de telefoon af, terwijl ik nota bene al 23 was, en klaar met mijn studie rechten. Nadat ik getrouwd was, mocht ik een telefoon en internet.”

Ondanks de kennismakingsgesprekken werd het huwelijk geen succes. Het koppel scheidde na anderhalf jaar. Dad specialiseerde zich intussen in internetrecht en ging werken aan kwesties rond online veiligheid en seksuele intimidatie. Ze reist nu de hele wereld over. “De mentaliteit van mijn familie is veranderd. Mijn ouders, ze zijn vorig jaar overleden, hebben me altijd gesteund. Ze hebben zelf geen onderwijs gehad, maar waren ruimdenkend voor hun kinderen.”

Een vrij en veilig internet voor vrouwen, dat is waar u nu voor strijdt.

“Ja, Pakistaanse vrouwen zijn dol op internet. Het geeft ze de vrijheid om ideeën uit te wisselen, om te zeggen wat ze willen, om vrienden te maken. Die vrijheid hebben ze niet in hun eigen omgeving. De keerzijde is dat ze blij en naïef hun foto’s en persoonlijke gegevens delen met vreemden. Als ze vervolgens het slachtoffer worden van chantage of identiteitsfraude, weten ze niet hoe ze dat moeten stoppen. Ze durven het niemand te vertellen, omdat het niet overal sociaal geaccepteerd is dat vrouwen online gaan. Dan denken mensen dat ze het over zichzelf hebben afgeroepen.”

Hoe groot is de omvang van het probleem? 

“Elke dag krijg ik wel een zaak binnen. Denk aan vrouwen die seksueel getinte berichtjes en foto’s uitwisselen of Skypen met mannen met wie ze virtueel verkering hebben, en die niet beseffen dat alles wordt opgenomen en bewaard. Als ze de relatie verbreken, dreigt de man alle video’s op internet te zetten. De vrouwen laten zich chanteren, omdat hun familie niet weet dat ze online aan het daten zijn. Ze schamen zich en denken dat het hun eigen schuld is.”

Doet de politie wel wat, als een vrouw aangifte doet?

“Er is weinig wetgeving om dit probleem aan te pakken. Bovendien weten veel agenten niet hoe ze hier discreet mee om moeten gaan. Plus praktisch: hoe en waar bewaar je het digitale bewijsmateriaal? Dus zit er niets anders op dan vrouwen te leren hoe ze zichzelf kunnen beschermen. Met de Digital Rights Foundation zijn we daarom een grote campagne begonnen. Die heet ‘Hamara internet’, dat is Urdu voor ons internet. We leren vrouwen hoe ze zelf veiliger en afgeschermd op internet kunnen gaan.”

Welke tips geeft u dan?

“Heel simpel: gebruik nooit hetzelfde wachtwoord voor al je accounts. Ik hoor elke dag dat dat misgaat. Laatst meldde een meisje dat haar mailadressen waren gehackt, en daarna ook haar Facebook en al haar andere digitale accounts. De hacker wist alles van haar, en verzond obscene berichten naar haar baas en haar vader. Ze had geen idee wie het was.”

Zijn de internetgiganten zich voldoende bewust van deze risico’s? 

“Facebook opereert als een staat met haar eigen regels, maar moet begrijpen dat Pakistan een conservatieve, gesloten gemeenschap is. Een man kan een foto rondmailen van een vrouw, gewoon met kleren aan, en zeggen dat hij een relatie met haar heeft gehad. Daarmee brengt hij haar leven in gevaar. Als ik op congressen mensen van Facebook erop aanspreek, zeggen ze dat ze eraan werken. Ik vind dat ze hun opties voor ongeoorloofd gedrag moeten uitbreiden, zodat vrouwen veilig kunnen melden dat content niet gewenst is en deze snel verwijderd wordt. Anders zegt Facebook dat het niet tegen hun richtlijnen is, en gebeurt er niks.”

Facebook opereert mondiaal, maar heeft onvoldoende oog voor culturele diversiteit, zegt u.

“Ja, in Pakistan hebben vrouwen hun leven verloren vanwege internet. In 2012 werd een filmpje online verspreid, waarop vier vrouwen te zien waren die op een bruiloft dans-ten in het bijzijn van mannen. Die vrouwen zijn ter dood veroordeeld door een tribale jury.”

“Soms is het probleem een taalkwestie. Laatst was er nog een schandaal met studentes in Peshawar van wie valse online profielen waren gemaakt met al hun persoonlijke details erop. Dat was in het Pashtu en Facebook begreep het probleem niet. De pagina’s bleven staan, terwijl de meisjes in elkaar geslagen werden door hun familie.”

Wat doet de Pakistaanse overheid?

“Die gaat excessen tegen door allerlei uitingen op sociale media en in blogs strafbaar te stellen. Dat is de bedoeling van de cybercrimewet waarover het parlement en senaat binnenkort stemmen. We hebben veel campagne tegen die wet gevoerd, met politici gepraat en getwitterd om ze te vertellen over internetvrijheid en -criminaliteit.

Wat is uw boodschap aan de Nederlandse overheid?

“Westerse landen moeten de standaard zetten als het gaat om het beschermen van de digitale vrijheid van hun burgers. Het gevaar is dat na de recente aanslagen in Europa steeds meer maatregelen worden genomen die niet tot extra bescherming, maar tot censuur en afluisterpraktijken leiden. Dan zegt onze regering: ‘als westerse, democratische landen het doen, dan mogen wij het ook. Want wij zitten hier ook met de terroristische dreiging’. Sinds 2015 moet iedereen zijn vingerafdruk-ken en gegevens afstaan voor een landelijke database, als maatregel in de strijd tegen terror-isme. Iedereen die al een simkaart had, moest naar de telecomwinkel om zich opnieuw te registreren. Miljoenen simkaarten zijn geblokkeerd. Hiermee voorkom je geen aanslagen, maar je brengt wel alle burgers in gevaar. De nationale database is niet goed beveiligd. Er zijn zoveel instanties, zoveel mensen die ermee werken. Ik heb al gehoord dat er valse identiteitskaarten worden uitgegeven. Er is geen regelgeving voor als er wat misgaat met iemands data.”

Zo belanden we bij de vraag of je internetvrijheid en privacy verkiest boven bescherming tegen terrorisme.

“Als ze je volgen of bepaalde websites censureren, zeggen regeringen altijd dat ze dat doen om hun burgers te beschermen tegen terroristen, maar ze kunnen nooit uitleggen hoe dat precies werkt. Onder het mom van veiligheid worden ook journalisten en activisten in de gaten gehouden. Dat is niet alleen problematisch voor henzelf, maar ook voor hun bronnen, vaak klokkenluiders.”

Kunt u op die manier nog wel werken?

“Vrienden zeggen dat ik Pakistan moet verlaten, maar ik wil mij juist blijven inzetten voor mijn land. Ik voel me kwetsbaar, want ik ben een alleenstaande moeder. Ik heb een zoon van negen. Hij gaat naar school en heeft zijn vriendjes. Zijn leven gaat gewoon door.”

Hoe voedt u uw zoon op met internet? 

“Hij gebruikt mijn tablet, maar dat mag alleen als ik in de buurt ben. Hij is dol op dieren, dus hij zoekt altijd naar honden, schapen en geiten. Ik vertel hem waar hij op moet letten voor zijn eigen veiligheid. Ouders geven kinderen vaak hun tablet of smartphone als zoethoudertje, maar je moet als ouder juist meekijken. Hoewel mijn zoon laatst tegen mij zei: ‘Je mag me niet bespioneren, dat zeg je zelf ook altijd’.”