Waarom je relschoppers geen ‘idioten’ moet noemen

Zomaar een voorbeeld van validisme in het dagelijks leven. En hoe vaak hoor je iemand niet zeggen: ‘hij is gestoord’, ‘zij is achterlijk’ of ‘wat een debiel gedoe’? Validistisch taalgebruik is in onze maatschappij een veel voorkomend fenomeen.

In haar boek Validisme en Gender uit 2005 stelt zij: ‘Het woord validiteit heeft een dubbele betekenis. Het betekent letterlijk ‘waardig’, of ‘van waarde zijn’. Maar doordat mensen met een handicap ‘invaliden’ werden genoemd, heeft validiteit een tweede betekenis gekregen: ‘iemands lichamelijke, verstandelijke en/of psychische gesteldheid’. Dat iemands lichamelijke of verstandelijke gesteldheid lange tijd werd aangeduid met woorden die oorspronkelijk ‘waardig’ of ‘onwaardig’ betekenden, wil iets zeggen. Namelijk dat iemands lichamelijke, verstandelijke en/of psychische gesteldheid samenhangt met de waarde die men aan iemand toekent. Dat is nou precies waar het in het validisme om draait.’

Institutioneel validisme
Mijn eigen ervaring met de gemeenteambtenaar is een voorbeeld van institutioneel validisme. Toen de ambtenaar zei dat de achteringang van de nieuwgebouwde huizen wel vtoegankelijk zou zijn, was zij zich waarschijnlijk niet bewust van het institutioneel validisme dat zij uitte, maar het was het wel. Ik zou als rolstoelgebruiker net als iedereen bij mijn vrienden door de voordeur naar binnen moeten kunnen en niet, zoals in diverse restaurants, altijd de zij- of achteringang hoeven nemen.

Interactioneel validisme
Eugene Grant, een man met achondroplasie (dwerggroei), schrijft via zijn Twitter-account over het volgende voorval: ‘In de kroeg ging ik aan de kant voor een man om hem te laten passeren. Hij stopte voor me, boog voorover en pakte mijn gezicht met zijn beide handen. Dat was echt super raar. Ik denk oprecht dat hij dat niet had gedaan als ik een man van gemiddelde lengte was geweest.’

Verinnerlijkt validisme
Een jonge autistische man – die voor dit artikel anoniem wil blijven – vertelt over de vriendschappen die hij heeft met twee vriendinnen. “Ik voel me gewoon nooit gelijkwaardig. Heb continu het gevoel dat ik geen vriendschap en liefde verdien. Ik kan me gewoon niet voorstellen dat iemand ervan geniet om vrijwillig tijd door te brengen met mij. En dat is puur mijn zelfhaat. Zij doen niets om aan dit gevoel bij te dragen. Integendeel, ze doen juist alles om het tegen te gaan.”

De vier niveaus lopen vaak door elkaar en overlappen elkaar ook regelmatig. De jonge hbo-studente kan denken dat het inderdaad geen zin heeft om te blijven studeren. Dan verinnerlijkt ze het validisme van haar docent. De docent is een vertegenwoordiger van het onderwijs, maar maakte zich ook schuldig aan interactioneel validisme. En dat de hbo-instelling geen goede begeleiding weet te bieden, waardoor de jonge vrouw uiteindelijk misschien haar studie staakt, is een gevolg van institutioneel validisme.

Uit de vele voorbeelden van validistisch taalgebruik wil ik hier de woorden ‘idioot’, ‘imbeciel’ en ‘debiel’ onder de loep nemen. Deze woorden geven aan dat bepaalde vormen van intelligentie meer waarde hebben dan andere vormen van intelligentie. Daarbij hebben ze een geschiedenis in de diagnostiek van mensen met een verstandelijke beperking: de term ‘idioot’ werd vroeger gebruikt voor mensen met een IQ van 0 tot 25, ‘imbeciel’ was voor mensen met een IQ van 26 tot 50 en mensen met een IQ tussen de 51 en 70 werden ‘debiel’ genoemd.

Mensen met een (verstandelijke) beperking zijn gedurende de geschiedenis misbruikt, onderdrukt, gesteriliseerd en zelfs vermoord vanwege hun beperking. Denk bijvoorbeeld aan Aktion T4: het eugenetische programma van nazi-Duitsland, op basis van ‘euthanasie’ en verplichte sterilisatie, dat in 1939 werd gestart op bevel van Adolf Hitler. De naam T4 is afgeleid van het adres van het kantoor, Tiergartenstraße 4 in Berlijn. De diagnosen imbeciel, idioot en debiel rechtvaardigden wat hun werd aangedaan. Door die geschiedenis ligt het uiterst gevoelig om deze woorden als scheldwoord te gebruiken. Racisten idioot of achterlijk noemen is pijnlijk: je bestrijdt dan racisme met behulp van validisme.

Met validistische termen zet je mensen met een (verstandelijke) beperking in een kwaad daglicht. Je koppelt slecht gedrag aan het hebben van een beperking. Maar wie dingen doet die tegen de wet zijn, is niet ‘achterlijk’. Het is gemakzuchtig en lui om die persoon zo te noemen en er zijn veel betere woorden te bedenken, zoals crimineel of misdadiger. De snelweg blokkeren om anti-Zwarte-Piet-demonstranten tegen te houden is niet ‘idioot’: wel is het racistisch, gevaarlijk en onwettig. Een machtige man die seks heeft met vrouwen die dat niet willen is niet ‘gestoord’; hij is een verkrachter.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 29 augustus 2018.