Waarom praten over menstruatie in veel landen taboe is

Over SCA

Waarom is het belangrijk om aandacht te vragen voor hygiënekwesties?

“Goede hygiëne kan levens redden en welvaart verbeteren. Hoe? Door het simpele wassen van je handen, verklein je de kans aanzienlijk om bacterie gerelateerde ziekten op te lopen. In ontwikkelingslanden telt dit zwaarder dan bij ons; daar is veel minder kennis over het belang van goede hygiëne. En als het gaat om menstruatie – een andere vorm van hygiëne – dan wil je schoon zijn en het niet ruiken. In Afrika zie je dat veel meiden geen fatsoenlijk materiaal zoals tampons of maandverband tot hun beschikking hebben. Ze gebruiken vieze doeken of soms zelfs gras of krantenpapier om het bloeden te stoppen. Zij zijn bang dat ze stinken of doorlekken, en dus blijven ze thuis. In West- en Centraal-Afrika missen hierdoor vier op de tien meisjes minstens één schooldag per maand. En in Bangladesh mist maar liefst 73% van de fabrieksarbeidsters zes dagen werk per maand.”

Waarom zijn de problemen rondom hygiëne in deze landen zo groot?

“Wat ik in de praktijk zie, is dat prioriteitsstelling een heel belangrijke factor is. Als jij niet genoeg te eten hebt, dan maak je je niet druk over of je wel of geen schone wc in de buurt hebt. Armoede en gebrek aan hygiëne zijn synoniemen. En onwetendheid speelt daarbij ook een grote rol. Om hier een voorbeeld van te geven: in Zuid-Soedan zijn we naar plattelandsgebieden gegaan en spraken daar met meiden en moeders over de link tussen het niet wassen van je handen en ziek worden. Hun reactie was: ‘O heus? Dat wisten we niet’.
Daarnaast, en dat valt ook onder de noemer armoede, is er gebrek aan faciliteiten. Want je kunt er op een gegeven moment wel van doordrongen zijn dat het belangrijk is om je handen te wassen, maar als er vervolgens geen of weinig water is, dan drink je het liever op in plaats van je handen ermee te wassen.”

Met de WSSCC hebben jullie in 2014 projecten gedraaid in Kameroen, Niger en Senegal. Veel vrouwen wisten hier niet wat menstruatie inhield. Hoe kan dat?

“Hoe meer taboe, hoe minder kennis. Niemand praat hier over menstruatie. Vandaar dat we samen met de WSSCC allerlei voorlichtingsprogramma’s hebben opgezet. Om te voorkomen dat meiden schrikken wanneer ze ineens bloed in hun onderbroek vinden en om te zorgen dat ze weten wat ze op dat moment moeten doen. Maar ook om ze te vertellen waar de menstruatie toe dient: dat het aangeeft dat je vruchtbaar bent.”

Waarom is praten over menstruatie daar zo’n taboe?

“Ik denk dat het historisch zo bepaald is. In Niger heb ik bijvoorbeeld gehoord dat meisjes tijdelijk verbannen worden wanneer ze ongesteld zijn. Ze worden dan in een hut aan de rand van het dorp gezet. Rondom ongesteld zijn hangt in veel landen een soort vloek. Je mag in bepaalde culturen als vrouw dan bijvoorbeeld ook geen eten koken.”

Dat is niet te vergelijken met hoe we in Nederland over menstruatie denken. Toch praten wij er hier ook nauwelijks over met anderen.

“Klopt. Hier kijken we anders tegen ongesteld zijn aan dan in bijvoorbeeld Niger of India. Maar ik denk dat taboes verschillende kanten hebben. Een mooi voorbeeld daarvan zijn spotjes rondom menstruatie die hier op de televisie worden uitgezonden. Onlangs hebben we met Libresse een filmpje gemaakt waarin echt bloed te zien is. Voorheen zag je in al die commercials, ook die wij voor Libresse hebben gemaakt, een blauwe vloeistof om te laten zien hoe goed een maandverbandje absorbeert. Dat zijn natuurlijk rare dingen. Daarmee houd je het taboe in stand.”

Maar je hoeft ook niet overal luid en duidelijk over te praten, toch?

“Dat is zeker zo. Als je het bijvoorbeeld hebt over incontinentie (ongewild verlies van urine of ontlasting, red.) dan wil je aan de ene kant het taboe bestrijden maar aan de andere kant: als ik zelf incontinent zou zijn, mag daar best een beetje taboe, of in elk geval, een beetje privacy omheen blijven. Iets is pas een schadelijk taboe wanneer het je ervan weerhoudt  naar de dokter te gaan. Dat gaat te ver.”

Over taboes doorbreken gesproken: De olympische zwemster Fu Yuanhui vertelde na een verloren wedstrijd openlijk over haar ongesteldheid op de televisie. Leontien van Moorsel deed hetzelfde in 2003, na het behalen van een wereldrecord. Helpen dit soort dingen bij het doorbreken van een taboe?

“Ja, absoluut.”

Een ander voorbeeld: de Amerikaanse Kiran Gandhi liep in augustus 2015 de marathon van Londen, zonder tampon of maandverband, terwijl ze menstueerde. Op haar blog schreef ze: ‘het bloed liep langs mijn benen terwijl ik rende’. Met deze actie wilde ze het taboe rondom menstruatie doorbreken. Gaat dat niet een beetje te ver?
“Ja. Dat staat in relatie tot het verhaal waar we het net over hadden: wanneer is het een taboe en moet je er vanaf en wanneer is het gewoon privacy. In dit geval zou ik denken:  joh, doe eens normaal. Aan de andere kant: als je er echt vanuit een oprechte motivatie aandacht voor wil vragen, dan kan dit een sterk statement zijn. Het is een beetje als Heleen van Royen die vorig jaar een selfie postte terwijl ze een bebloede tampon uit haar vagina trok. Dan denk ik: hartstikke leuk, taboes doorbrekend, maar laat ook genoeg ruimte over voor privacy. Het moet uiteindelijk wel een doel dienen.”

In Nederland kunnen we tampons en maandverband op veel plekken krijgen. In India heeft slechts 12% van de 335 miljoen vrouwen toegang tot maandverband. Waarom is het voor vrouwen in India of Afrika moeilijk om er aan te komen?

“Het is niet zo dat het in heel Afrika of India niet verkrijgbaar is. In grote steden in Zuid-Afrika ligt bijvoorbeeld net zoveel maandverband te koop als hier bij de Appie. En als je naar een winkel in Juba gaat, de hoofdstad van Zuid-Sudan, is de kans ook groot dat je wel iets kunt vinden. Maar als je het binnenland in trekt, en in plattelandsgebieden komt, vind je het inderdaad niet. Dan moet je wel aan de wasbare lappen. En indien het er wél is, hebben de mensen er vaak het geld niet voor over.”

Dat er voor meiden die in plattelandsgebieden wonen geen maandverband is, speelt al jaren: ook hun moeders hadden het niet. Waarom is dat nog niet veranderd?

“Ik ben ervan overtuigd dat het aan het veranderen is. Alleen kost het gewoon veel tijd. Zelf denk ik weleens, zeker waar het gaat om menstruatie en alle problemen die daarmee samenhangen: hoe zou het zijn als het de mannen waren die hier last van hadden? Zou het dan ook zoveel jaar duren voor er iets constructiefs bedacht werd en het voor de langere termijn werd opgelost of verbeterd? Het heeft nu vaak geen prioriteit. Dat samen met het feit dat de vrouwen ook niet hard genoeg roepen, iets wat niet in hun cultuur zit, maakt het lastig om dit probleem aan te pakken. Het is een beetje het ouderwetse christelijke uitgangspunt dat we hier kennen: niet klagen maar dragen en bidden om kracht.”

Hoe pak je zo’n probleem aan?

“Door samen te werken. Wij hebben bijvoorbeeld verstand van hygiëne, WSSCC heeft het verstand van menstruatie en vrouwen. Je moet het samen doen. En heel belangrijk te kijken of je er lokale initiatieven bij kunt betrekken. Bijvoorbeeld om lokaal maandverband te produceren of voorlichting te geven. Zo hadden we in Zuid-Soedan een lokale club mensen, de MRDA, die op het platteland woonden, hoog opgeleid waren en veel verstand hadden van menstruatie en hygiëne. Via Oxfam Novib werden zij betaald – waarbij wij deels de funding voor hebben gedaan – om voorlichting te geven. Zij hadden invloed in dat gebied. Wanneer zij op een school kwamen vertellen dat je je handen moest wassen nadat je naar de wc was geweest en niet thuis hoefde te blijven als je ongesteld was, begrepen mensen dat. Op die manier maak je impact. Mensen hebben namelijk een eigen verantwoordelijkheid en je wilt pas echt voor iets gaan als je die verantwoordelijkheid ook voelt. Dat die mensen daarin ondersteund moeten worden, staat buiten kijf.”

Maar het werkt niet door tegen ze te zeggen: alsjeblieft, hier heb je een doosje tampons en een zakje maandverband.

“Ik denk het niet. Dat is wat ik symptoombestrijding noem. Dan los je het heel even aan de oppervlakte voor het moment op, maar 28 dagen later begint het feest weer van voren af aan. Daar help je die mensen niet mee.”

Vrouwen worden vandaag opgeroepen om in actie te komen onder het motto #BeBoldForChange. Wat houdt dat in?

“Zoals wij het interpreteren gaat het erom: wees zeer duidelijk dat er verandering nodig is op het gebied van gendergelijkheid en persoonlijke hygiëne. Ik zou bijna zeggen: wees ‘bold’ als het nodig alleen is. En ik denk dat het breder is dan een oproep aan vrouwen; ik hoop althans dat ook mannen zich aangesproken voelen. Het wordt tijd dat de wereld luistert.”

Dit artikel is geschreven in samenwerking met SCA