Waarom zoveel mannen alleen vluchten

In Nederland viel de regering begin juli omdat de VVD gezinshereniging in Nederland wilde beperken, terwijl vluchtelingen recht hebben op gezinshereniging. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de EU Gezinsherenigingsrichtlijn verbieden bovendien het stellen van voorwaarden, zoals het kabinet eerder probeerde. Maar naast de kritische kanttekeningen over of je gezinshereniging mag beperken, is er bij dit soort verhalen steevast verontwaardiging van een ander kaliber: op social media wordt nogal eens de vraag opgeworpen waarom mannelijke vluchtelingen überhaupt zonder hun gezin naar Nederland komen. Sommigen hebben dan hun mening klaar: vluchtelingen zouden hun gezin achterlaten omdat ze slechte vaders zouden zijn, slechte echtgenoten, kortom: slechte mensen.

Zulke ontmenselijking past in de xenofobe en racistische retoriek die je ziet in Nederlandse discussies over migratie. Toch is de vraag interessant: waarom zien we op beelden van migranten die onderweg zijn naar Europa voornamelijk alleenreizende mannen?

Het korte antwoord op de vraag is: de mannen reizen alleen om hun familie de levensgevaarlijke reis naar Europa te besparen. Die reis is zo gevaarlijk omdat de EU en Europese landen veilige routes hebben afgesloten. Vanuit de meeste landen waar asielzoekers vandaan komen mogen vluchtelingen niet zonder visum naar Europa met een regulier vliegtuig, bus, of veerboot reizen. Dus volgen ze niet-gereguleerde routes: ze steken zwemmend rivieren over, lopen door woestijnen of gaan met rubberen bootjes de Middellandse Zee op.

Elk jaar sterven duizenden mensen in een poging Europa te bereiken. Sinds 2014 zijn meer dan 28 duizend migranten vermist of overleden in en rond de Middellandse Zee. Daarbovenop komen nog de doden elders, zoals in de Sahara, en de slachtoffers van (seksueel) geweld door grensbewakers en smokkelaars.

Geen visa

EU-wetgeving legt vervoersmaatschappijen boetes op als zij passagiers aan boord laten zonder de juiste papieren. De visumplicht geldt voor burgers van alle Afrikaanse, bijna alle Aziatische, en een handvol Zuid-Amerikaanse landen (grijze landen op deze kaart). Nederland en andere EU-landen verlenen zo’n visum alleen als ze ervan overtuigd zijn dat een aanvrager kort in Europa wil blijven en geen ‘vestigingsrisico’ vormt. Vluchtelingen krijgen zelden of nooit een visum.

Als iemands asielaanvraag in Nederland eenmaal is gehonoreerd, dan krijgen de gezinsleden van de kersverse statushouder van de Nederlandse overheid wél een visum. Zij kunnen dus veilig reizen, maar ze worden niet opgehaald: de vluchteling en/of diens familie moet zelf voorzien in de kosten, bijvoorbeeld van vliegtickets.

Al met al staan gezinnen die moeten vluchten voor buitengewoon moeilijke keuzes. Maken ze samen de gevaarlijke reis? Of reist er één iemand vooruit? Veel gezinnen kiezen voor dat laatste. Het is vaak de vader, soms ook een zoon, die de reis waagt. Dat kan zijn omdat deze persoon het meeste gevaar loopt – bijvoorbeeld omdat hij wordt vervolgd vanwege politieke activiteiten – maar vaak is het zo dat een man zijn gezinsleden de ontberingen van de reis wil besparen.

De gezinsleden die achterblijven zijn doorgaans weliswaar veiliger dan degene op reis, maar dat betekent niet dat zij niet in buitengewoon zware omstandigheden kunnen verkeren. Een reportage van EenVandaag uit 2020 liet bijvoorbeeld zien dat binnenlandse vluchtelingen in het Syrische Idlib in tenten verblijven en geen toegang tot zorg of onderwijs hebben.

Onderzoek toont aan dat hoe langer een gezinsscheiding duurt, hoe meer dat kinderen schaadt. Hoe sneller kinderen naar Nederland kunnen komen, hoe sneller zij hier naar school kunnen en hoe beter het voor hun toekomst in Nederland is. Ook voor volwassen gezinsleden staat het leven stil, zolang hereniging uitblijft. En zo leiden de bikkelharde Europese buitengrenzen niet alleen tot duizenden doden, maar ook tot duizenden gescheiden gezinnen en andere, levenslange gevolgen.