Update 9 november 2020
De besluitvorming van de IND ligt opnieuw onder vuur. De instantie was van plan Happy, de lesbische vrouw die in augustus in het AZC Gilze met kokend water werd overgoten, uit te zetten naar Nigeria. De staatssecretaris vond de verklaring van Happy over haar geaardheid niet overtuigend genoeg, oftewel: ze is #NietGayGenoeg. Na een brandbrief die stichting LGBT Asylum Support opstelde aan de Tweede kamer en de staatssecretaris, besloot de IND binnen een dag om Happy en haar partner opnieuw te horen.
In de brandbrief kaart LGBT Asylum Support onder andere de onrechtmatige besluitvorming op het gebied van lhbti+’ers door de IND aan. Sinds 2018 mag de IND termen als ‘zelfacceptatie’ en ‘bewustwordingsproces’ niet meer gebruiken omdat ze op stereotiepe westerse ideeën berusten. Asielzoekers hebben zo’n proces simpelweg niet altijd doorgemaakt. Toch werd in het besluit over Happy’s asielaanvraag geïnformeerd naar ‘het proces van de ontdekking van de gerichtheid en de wijze waarop de vreemdeling daarmee om is gegaan’, zegt LGBT Asylum Support-voorzitter Sandro Kortekaas op Facebook. Zo wordt op verkapte manier dus in principe nog steeds hetzelfde gevraagd.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 21 oktober 2019 op OneWorld
Buiten het rechtsgebouw in Groningen is het zonnig, binnen is de sfeer gespannen. Vandaag gaat Sam* in beroep tegen de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Sam is uit Iran gevlucht vanwege zijn homoseksualiteit, maar de IND vond zijn verklaring ongeloofwaardig. Hij zou geen gevaar lopen in Iran – waar homoseksualiteit strafbaar is – en terug moeten.
Sam is nerveus. Omdat hij het Nederlands nog niet goed machtig is, vertaalt een tolk in rap tempo wat er wordt gezegd. Sam blijft relatief afgesloten, terwijl het zijn seksualiteit is die op tafel ligt.
“
Dat Sam een seksuele relatie met een man heeft, maakt hem voor de IND blijkbaar nog niet ‘homoseksueel genoeg’
Dat Sam een seksuele relatie met een man heeft, maakt hem voor de IND blijkbaar nog niet ‘homoseksueel genoeg’. De rechter en de IND-ambtenaar vragen hem waarom hij de relatie niet tijdens een eerder gehoor ter sprake heeft gebracht, toen die net begonnen was. Ze bekritiseren het ‘bewijs’ voor het bestaan van de relatie: Sam appt en belt weinig met zijn partner en weet diens huisnummer niet uit het hoofd. Dat de partner heeft verklaard dat hij een relatie met Sam heeft, doet schijnbaar niet ter zake. Sams beroep wordt afgewezen.
Een nieuwe werkinstructie
Volgens de IND heeft Sam zijn geaardheid ‘niet aannemelijk gemaakt’. En hij is niet de enige. Omdat de dienst geen cijfers blijkt bij te houden van motivaties van asielaanvragen, is niet te achterhalen hoeveel aanvragen van lhbti+’ers er precies binnenkomen, of hoeveel de IND er inwilligt. Sandro Kortekaas, voorzitter van belangenorganisatie LGBT Asylum Support, en Erik Hagenaars, advocaat, schatten dat er jaarlijks zo’n vierhonderd lhbti+’ers asiel aanvragen in Nederland. COC-jurist Sabine Jansen berekende eerder in haar rapport
Trots of Schaamte? dat 63 procent van deze aanvragen gehonoreerd wordt.
“
Hoe achterhaal je iemands seksualiteit, als expliciet bewijsmateriaal wettelijk verboden is?
Zoals eerder op OneWorld beschreven
onderwerpt de IND lhbti+ vluchtelingen aan een gehoor waarin ze de IND van hun geaardheid moeten overtuigen. Volgens de dienst is dit om te voorkomen dat iedere vluchteling zich als lhbti+’er zou voordoen. Maar hoe achterhaal je iemands seksuele identiteit, als Europese jurisprudentie seksueel expliciet bewijsmateriaal verbiedt? Voorheen koos de IND ervoor om lhbti+’ers te vragen naar hun processen van bewustwording en zelfacceptatie. De gedachte was dat alle lhbti+’ers, uit welk land of gebied ter wereld dan ook, allemaal innerlijke conflicten hebben meegemaakt op basis van hun geaardheid – en daar dus ook over kunnen vertellen.
Belangenorganisaties zagen haken en ogen aan deze werkwijze. Zo toonde Jansen aan dat de IND eerder asiel verleende aan mensen die aangaven moeite te hebben gehad met hun geaardheid. Cultuurpsycholoog José Renkens van de Radboud Universiteit Nijmegen schreef over hoe lastig het voor veel lhbti+’ers is om seksualiteit en gevoelens te bespreken die ze zelden besproken hebben, met name in een vreemd land.
Een nieuwe werkwijze, oude problemen
De regels veranderden in oktober 2018, toen toenmalig staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Mark Harbers nieuwe werkinstructies introduceerde. Zelfacceptatie en bewustwording maakten plaats voor ‘het authentieke verhaal’. Ook werd in de nieuwe werkinstructie duidelijk hoe de IND verklaringen van derden moest meenemen. Die konden ‘in twijfelgevallen de doorslag geven’.
“
Derdenverklaringen blijken vooral te worden meegenomen als ze afbreuk doen aan het verhaal
Tot zover de theorie. De praktijk is weerbarstiger. Zelfacceptatie en bewustwording bleken in de zoektocht naar ‘authenticiteit’ niet minder centraal te staan dan voorheen. En ook de hoop van Harbers dat derdenverklaringen serieuzer zouden worden genomen, kwam niet uit. In de nieuwe werkwijze blijken die vooral te worden meegenomen als ze afbreuk doen aan het verhaal van een asielzoeker.
IND-woordvoerder Wiebe Alkema licht de nieuwe instructie per e-mail graag toe: ‘Het gebeurt in de praktijk dat een derdenverklaring positief of negatief meeweegt. Of een inwilliging [van een asielaanvraag] het gevolg is van een verklaring van een dergelijke derde, is moeilijk aan te geven. De IND voert namelijk een integrale beoordeling uit, wat betekent dat alle overgelegde stukken alsmede de verklaringen van de vreemdeling in samenhang worden gewogen. Of de verklaring uiteindelijk doorslaggevend is, wordt niet apart getoetst.’
“
Zolang vluchtelingen niet over hun persoonlijke gevoelens praten, stelt de IND dat hun seksualiteit niet kan worden vastgesteld
Dat de verklaringen in elk geval worden gelezen, ziet Jansen als een schrale troost. “Vroeger werden brieven van derden sowieso terzijde geschoven. Nu kijkt de dienst er meer naar, vooral voor feitelijke informatie. Als iemand van het COC bijvoorbeeld zegt: ‘deze persoon komt op onze feestjes’, dan wordt dat meegenomen. Hoe de IND de verklaringen precies meeweegt is echter onduidelijk.”
Derden zijn partijdig
Zolang lhbti+ vluchtelingen niet over hun persoonlijke gevoelens praten, stelt de IND dat hun seksualiteit niet kan worden vastgesteld. Dat ondervond de Ugandese Victoria, die het moeilijk vindt om te praten over haar lesbische relatie. Victoria en haar vriendin Janice waren nog niet samen toen Victoria haar eerste asielaanvraag deed.
In haar dossier staat beschreven wat Victoria in haar partner ziet. Victoria heeft verteld hoe Janice en zij eerst vrienden waren, maar op een gegeven moment seks hadden en een relatie aangingen. Toch stelt de IND dat ‘de gestelde relatie tussen Janice en Victoria in haar kenmerken en facetten niet is aan te merken als zijnde lesbisch’. Janice’ verklaring over de relatie wordt bovendien niet geloofd, en ook andere verklaringen die Victoria heeft aangeleverd schuift de IND opzij. Victoria geeft aan emotionele moeite te hebben met het bespreken van haar seksualiteit.
“
Over iemand die niet bij het COC zit, zeggen ze: die is ‘niet actief homo’
Hagenaars ziet dit vaker gebeuren. “Al komt een verklaring van het COC, of van Rainbow Den Haag – het maakt weinig uit, want zo’n verklaring is volgens de IND niet objectief verifieerbaar. De redenering is dat dit organisaties zijn die belangen van homoseksuelen behartigen, en dus baat zouden hebben bij een asielverlening.”
Een belangrijk onderdeel van de gehoren door de IND is de vraag of een asielzoeker bekend is met de posities van lhbti+’ers in het land van herkomst en in Nederland. Maar de antwoorden op deze vraag zijn gemakkelijk op twee manieren uit te leggen.
“Over iemand die niet bij ons of bij het COC zit, zeggen ze dat diegene ‘niet actief homo’ is”, vertelt Kortekaas. “Anderzijds zegt de IND dat als iemand bij het COC komt, of Grindr heeft, dat op zich geen bewijs vormt van zijn of haar homoseksualiteit. Hetzelfde geldt voor getuigenverklaringen: als je géén getuige hebt, schaadt dat je verzoek, maar heb je wél een getuige, dan kan weer niet gesteld worden dat die onpartijdig is.”
De rechter volgt vaak de IND
Als de IND een asielaanvraag afwijst, kan een lhbti+’er in beroep gaan bij de rechter. De rechter toetst dan of het besluit van de IND op basis van de aanwezige informatie te billijken valt. Als de rechter het beroep gegrond verklaart, betekent dat alleen dat het oordeel van de IND wordt vernietigd; er wordt niet automatisch een asielvergunning verleend. Die macht heeft alleen de IND. De IND zal opnieuw naar het asielverzoek moeten kijken.
“
Rechters vragen ook vaak naar mogelijke twijfel. Maar de IND stelt dan geen twijfels te hebben
Kortekaas is een fervent brievenschrijver voor de dossiers van lhbti+ asielzoekers en getuige bij rechtszaken. “Het is heel moeilijk te beoordelen of rechters je brief meenemen. Je weet dat de rechter luistert, maar ik heb nog niet meegemaakt dat een belangenorganisatie in de uitspraak werd genoemd.”
Volgens de werkinstructie van de IND dienen verklaringen van derden bij twijfelgevallen zwaarder meegewogen te worden. “Rechters vragen ook vaak naar mogelijke twijfel”, vertelt Kortekaas. “Maar de IND stelt dan geen twijfels te hebben.”
Ook Hagenaars is sceptisch: “Een rechter kijkt natuurlijk alleen maar of de IND met de info die beschikbaar was een beslissing had kunnen nemen.” Dat roept de vraag op wat de IND allemaal meeneemt in het dossier en wat de rechter dus onder ogen krijgt. Neemt de IND derden wel mee in de gehoren, spreken ze die zelf? Hagenaars’ antwoord is niet mis te verstaan: “Ik heb nog nooit meegemaakt dat de IND vraagt of de partner voor een toelichting wil meekomen.”
“
Als verklaringen pas relevant zijn als een lhbti+’er zijn of haar geaardheid zelf al heeft bewezen, zijn ze overbodig
Toch trekt een rechter af en toe bij de IND aan de bel. “Het is wel eens voorgekomen dat een rechter de IND aanspoorde een partner serieuzer te nemen”, vertelt Hagenaars. Een lhbti+ asielzoeker kreeg te horen dat hij uitvoeriger had moeten vertellen over zijn relatie, terwijl het een puur seksuele relatie was. Wat moet je daarover vertellen? De IND beweerde dat ze de partner had gesproken, maar dat was helemaal niet waar. Dat had alleen de rechter op eigen initiatief kort gedaan.”
Terug bij af
Het valt te begrijpen dat elke beoordeling maatwerk is, want iedere asielaanvrager en zijn of haar omgeving is uniek. In de dossiers van lhbti+’ers die zijn afgewezen, zijn de formuleringen van de IND echter veel algemener dan je van maatwerk zou verwachten. In alle dossiers komt dezelfde uitleg terug: ‘Het is afhankelijk van individuele omstandigheden of een derdenverklaring eventueel opweegt tegen wat de vreemdeling zelf heeft verklaard.’ Als derdenverklaringen pas relevant zijn als een lhbti+’er diens geaardheid zelf aannemelijk heeft gemaakt, betekent dat dat de verklaringen in feite overbodig zijn gemaakt.
Hagenaars verzucht: “We zijn weer terug bij af. Ook al heeft de staatssecretaris destijds gezegd dat derdenverklaringen meegenomen zouden worden, toch stelt de IND in veel beslissingen dat er wel naar gekeken is, maar dat de verklaring toch niet meegenomen wordt. Dan moet het gaan over dat authentieke relaas—wat erop neerkomt dat je toch weer moet kunnen vertellen over processen van zelfacceptatie en bewustwording.”
*Alle namen van de betrokken asielaanvragers zijn gefingeerd. De echte namen zijn bekend bij de redactie.
