‘Wat is feminisme waard als het niet voor Palestijnse vrouwen opkomt?’

De laatste jaren is er op Internationale Vrouwendag steeds meer aandacht voor intersectionaliteit, genderidentiteit, bredere maatschappelijke gelijkheid en internationale solidariteit. Toch vallen sommige vrouwen nog altijd buiten deze strijd. Want waarom blijft het vaak stil wanneer vrouwen worden getroffen in landen als Palestina, Sudan of andere plekken waar islamitische vrouwen verdreven of vermoord worden? Hoe kan een beweging die zich inzet voor gerechtigheid en gelijkheid zo selectief zijn? Wat betekent feministische solidariteit als juist deze vrouwen naar de marge van ons bewustzijn worden geduwd?

Feminisme was ooit een beweging tegen patriarchale onderdrukking, maar lijkt nu een instrument van hetzelfde systeem. Dat heeft te maken met geopolitiek en met islamofobie binnen het westerse feminisme. In het dominante westerse narratief worden onderdrukte vrouwen in islamitische landen gezien als ‘redbaar’, mits ze zich verzetten tegen hun ‘achtergestelde cultuur’. Maar de Palestijnse vrouwen passen niet in dat beeld. Zij vragen niet om redding van een ‘onderdrukkende cultuur’, maar om bevrijding van een bezetting die het Westen al decennialang financiert en in stand houdt.

Dat het westers feminisme vaak blind is voor raciale ongelijkheid en privileges schreven onder meer Kimberlé Crenshaw, Rafia Zakaria en Reni Eddo-Lodge al, maar er is meer aan de hand. Terwijl feministen zich massaal uitspreken tegen vrouwenonderdrukking in islamitische landen, en dus tegen de “islamitische man”, denk aan Iran en Afghanistan, is het oorverdovend stil als het gaat om onderdrukking door de staat Israël. Duizenden Palestijnse vrouwen die dagelijks onder de meest gewelddadige vormen van onderdrukking door het Israëlisch regime leven, worden in de politiek en media vaak geframed als slachtoffers van een ‘islamitisch patriarchaat’ of als ‘dragers van toekomstige terroristen’. Deze framing reduceert hen tot passieve slachtoffers van hun cultuur, terwijl hun politieke agency en de impact van de bezetting zelf vaak genegeerd worden. Dat is geen toeval; het is politiek opportunisme, moreel falen.

Zwaarste lasten

De realiteit in Palestina is schrijnend. In Gaza, een strook zo dichtbevolkt dat er geen plek meer is om te vluchten, leven ruim 2 miljoen mensen, waarvan ongeveer de helft vrouwen, onder volledige afsluiting van de buitenwereld. Basisvoorzieningen, zoals voedsel, medicijnen, schoon water, onderdak en veiligheid zijn vernietigd en de situatie verslechtert met de dag. Vrouwen en kinderen in Palestina dragen de zwaarste lasten, zegt de VN. Deskundigen vrezen dat zij nooit zullen herstellen van wat ze meemaken.

Moeders graven met blote handen in het puin van Gaza om de lichamen, of wat ervan over is, van hun kinderen te vinden. Veel zwangere vrouwen krijgen miskramen, en degenen die bevallen doen dat vaak zonder verdoving of adequate medische hulp, met levensgevaarlijke complicaties tot gevolg. Menstruatie wordt een bron van vernedering, onder andere door het gebrek aan privacy om je te verschonen en het ontbreken van toegang tot maandverband en sanitaire voorzieningen. Vrouwen in de Palestijnse gebieden moeten toezien hoe hun vaders, broers, echtgenoten en kinderen systematisch worden vermoord en opgepakt. En in Israëlische gevangenissen – waar ook veel vrouwen zitten – vinden schendingen van mensenrechten plaats, waaronder seksueel geweld en verkrachting. Deze omstandigheden worden in stand gehouden door een koloniaal systeem in bezet gebied dat hen onderdrukt, terwijl de wereld wegkijkt.

Niets meer dan een nummer

Het lijkt erop dat veel westerse feministen geen empathie kunnen opbrengen voor de Palestijnse vrouw. Haar lijden wordt niet gezien als een humane kwestie, laat staan een feministische kwestie. Palestijnse vrouwen zijn gereduceerd tot statistieken. Hun doden worden afgedaan als collateral damage. Is solidariteit alleen voor degenen wier pijn ons comfortabel genoeg is om te erkennen?

Dat verschil in empathie, waarbij we het lijden van de vrouw die op ons lijkt, bijvoorbeeld in Oekraïne, wel zien en benoemen, maar dat van de Palestijnse vrouw niet, is geen toeval, maar een symptoom van een diepgeworteld probleem. Het hedendaagse feminisme wordt vaak gedomineerd door westerse feministen die binnen de systemen en denkpatronen van het Westen opereren, en die hun eigen waarden en overtuigingen als ultieme feministische norm beschouwen. Dat leidt tot selectieve solidariteit, waarbij alleen kwesties die passen binnen westerse waarden en belangen aandacht krijgen. Met als gevolg dat, als er hulp wordt geboden, dat vaak vanuit een westers perspectief gebeurt, zonder rekening te houden met de culturele, sociale en politieke context van de vrouwen die worden geholpen.

Westerse landen presenteren zich als voorvechters van vrouwenrechten, maar negeren vaak hun eigen mensenrechtenschendingen, zoals discriminatie van moslims, migranten of de onderdrukking van zwarte vrouwen. De focus op de ‘redding’ of ‘integratie’ van andere vrouwen is vaak een dekmantel. De vrouwenbeweging heeft zich comfortabel genesteld binnen de grenzen van westerse politieke belangen, en pleegt daarmee verraad naar de meest kwetsbaren. De Palestijnse vrouw wordt niet gezien als slachtoffer dat geholpen moet worden, maar als een bedreiging. Ze wordt gereduceerd tot ‘Arabisch’ en ‘moslim’, terwijl dat geen recht doet aan de rijke Palestijnse identiteit.

Die oriëntalistische framing, waarin moslimvrouwen óf gered moeten worden óf gevaarlijk zijn, verklaart deels waarom feministen zich stilhouden over Palestina. Onderzoekers als Lila Abu-Lughod en Sara Farris tonen aan hoe feminisme soms wordt ingezet als politiek instrument om islamofobie te verhullen. Dat fenomeen, ook wel femo-nationalisme genoemd, is duidelijk te zien wanneer westerse staten vrouwenrechten selectief inzetten om islamitische gemeenschappen te stigmatiseren, terwijl ze zelf mensenrechten schenden. Denk aan het verbod op de hijab of abaya onder het mom van ‘emancipatie’.

Feministen die de stilte proberen te doorbreken worden vaak gemarginaliseerd, aangevallen of gecanceld. Hun terechte woede over Palestina wordt afgedaan als ‘te radicaal’, terwijl juist blijven zwijgen radicaal is. Het feminisme hoort compromisloos te strijden voor rechtvaardigheid, ook als dat betekent dat politieke belangen opzij gezet moeten worden. Solidariteit voor de één betekent solidariteit voor de ander, inclusief de Palestijnse vrouw. Wij zullen niet vrij zijn, als we niet allemaal vrij zijn – mét onze verschillen.

Zonder ‘échte’ internationale solidariteit, blijft het feminisme een lege belofte; een beweging die slechts een fractie van de vrouwen vertegenwoordigt voor wie zij zegt te strijden. Het feminisme moet uit de westerse comfortzone stappen en een werkelijk intersectionele en dekoloniale beweging worden. Voor Palestijnse vrouwen is deze inzet letterlijk een kwestie van leven en dood. Voor het feminisme is het niets minder dan: haar ziel herwinnen.