Zawdie Sandvliet leert zijn studenten over hun eigen koloniale verleden

Volgens Sandvliet laat het Nederlandse onderwijs flink wat steken vallen als het om ons koloniale verleden gaat. Om die reden is hij, naast docent maatschappijleer, ook initiator en docent van het keuzevak Afro-Nederlandse Studies, deel van het Social Work-programma aan de Hogeschool van Amsterdam. Het is het eerste vak in zijn soort in Nederland, en Sandvliet heeft het eigenhandig opgezet.

Maar jaren later maakte hij zijn woorden waar. Vorig jaar aan de UvA, en dit jaar aan de HvA, geeft Sandvliet zo’n 25 à 30 studenten les over alles van pre-koloniaal Afrika tot institutioneel racisme. Daarvoor werkt hij samen met verschillende gastdocenten. Om hedendaagse ongelijkheid te begrijpen moeten we volgens hem héél ver terugkijken – verder dan slavernij, verder dan kolonisatie.

“Nederlanders leren op school veel te weinig van de koloniale geschiedenis. Dat is gewoon heel raar, want het is een groot deel van ons verleden. Wat we wél meekrijgen over het koloniale verleden begint vaak bij de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975. Alsof er voor die tijd niets is gebeurd, alsof we geen staatstoezicht hebben gehad, er geen mensen zijn geronseld om te werken, alsof we Anton de Kom en andere zwarte verzetshelden niet hebben gehad. Kolonialisme kon alleen standhouden door ongelijke behandeling, maar daar hebben we het niet over.

Dat zie je natuurlijk terug in onze dagelijkse interacties, en die interacties beïnvloeden weer de structuren van de samenleving. Van ongelijkheid in het onderwijs tot racisme binnen de belastingdienst tot discriminerende algoritmes; als de mensen achter die systemen beter onderwijs hadden gehad en de oorzaken van ongelijkheid begrepen, zouden ze misschien geen racistische keuzes maken.

Het lijkt wel of er over racisme geen enkel gesprek mogelijk is. Hoe komt dat?

“Voor een deel heeft dat met die onwetendheid te maken: we wíllen vaak niet eens over racisme praten, omdat we er niets van begrijpen. Maar het komt ook door ongelijkheid en macht. Mensen hóeven niet te luisteren – we zijn nog lang niet zo ver dat Rutte de stemmen van mensen van kleur nodig heeft, zoals je in de Verenigde Staten wel ziet.

Welke kennis missen we zoal, waardoor we een verkeerd beeld hebben van de Afro-Nederlandse geschiedenis?

“Een van de gastdocenten die ik uitnodig, Frank Dragtenstein, gebruikt altijd een mooi voorbeeld. Iedereen kent de beelden van kanonnen op de kust van Afrika. We denken altijd dat die kanonnen gericht waren op zee, omdat Europeanen forten van elkaar wilden afpakken, maar je kon ze ook omdraaien. Als je kanonnen richt op het land, heb je de hele bevolking onder controle – en dat hadden ze ook! In het Westen wordt vaak gezegd dat Afrika altijd al minder ontwikkeld is geweest. Maar ja, mensen hebben driehonderd jaar lang, van de zeventiende tot de twintigste eeuw, geen contact gehad met de buitenwereld omdat er forten langs de hele westkust lagen.

Door mijn eigen opleiding ken ik de Amerikaanse geschiedenis beter dan de Nederlandse. Ik leer zelf ook continu nieuwe dingen van de gastdocenten die ik uitnodig. Ik kwam er deze week bijvoorbeeld pas achter dat we ook op Curaçao een paga tera-systeem  1 hadden. Dat hoort ook bij de Nederlandse geschiedenis, maar we weten er te weinig van af.”

Is kennisgebrek ook voor studenten de reden om het vak te kiezen, of zit er meer achter?

“Ik laat mijn studenten altijd een motivatie schrijven aan het begin van de cursus, en vaak ligt dat inderdaad bij een gebrek aan kennis. Dan heb ik het over witte studenten die het gesprek over racisme willen aangaan, maar er te weinig van afweten, maar ook over studenten van kleur, van wie de ouders nooit over hun geschiedenis willen praten. Verder valt het me op dat er veel studenten van gemengde afkomst zitten: voor hen is dit vak een soort zoektocht naar hun roots, hun identiteit.

Je hebt er natuurlijk pas één jaar opzitten, maar heb je al het idee dat je je doel bereikt?

“Het mooiste compliment dat ik vorig jaar kreeg, was van een student die zei: we hebben het niet één keer over Zwarte Piet gehad, en ik begrijp nu nog beter dat het racistisch is. Ik ga daar namelijk echt geen hele les aan besteden, ik heb maar beperkte tijd, daar begin ik niet aan. Maar we hebben het wel over slavernij, macht, ongelijkheid, de rol van media, we doen de Black Heritage Tour – dat heeft allemaal impact. Aan het einde van de les zie ik vaak dat leerlingen weglopen met het idee van: waarom wist ik dit niet?

Ze worden zelfs wel eens emotioneel – zeker wanneer we naar het Zeeuws Archief gaan. Een van de studenten had dit jaar als motivatie opgegeven dat haar Surinaamse ouders het nooit over hun verleden wilden hebben. Dat ze dit vak volgde was een aanleiding om er eindelijk over te gaan praten thuis, en inmiddels wist ze de naam van de plantage waar haar voorouders vandaan kwamen. In het Zeeuws Archief liep ze langs het depot van Suriname. De eerste naam die ze zag was van diezelfde plantage. Op dat moment is ons slavernijverleden opeens geen paragraafje in een boek meer.

Volgens mij werken historische feiten en literatuur goed om het verleden tastbaar te maken. Natuurlijk zijn er mensen die niet willen luisteren, en met hen hoef je het gesprek ook niet aan te gaan, maar áls mensen luisteren: hit them with the facts.”

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld op 2 december 2019.