Update van de redactie – 10 april 2020
Het aantal mensen met symptomen van covid-19 in vluchtelingenkampen in Calais is vorige week gestegen van twee naar negen. Dat zegt Care4Calais, een van de weinige organisaties die nog steeds noodhulpdiensten verleent in Calais. Ook al zijn dit nu nog relatief lage cijfers, de vrijwilligers waarschuwen dat het virus zich razendsnel zal verspreiden. De geïmproviseerde kampen bieden aan meer dan duizend mensen onderdak en er is bijna geen toegang tot sanitaire voorzieningen, watervoorziening of voedsel. ‘De vluchtelingen kunnen onder deze omstandigheden niet aan social distancing doen. We schatten dat de helft van de bewoners in de kampen binnen vier weken besmet zou kunnen zijn’, vertelt de oprichter van Care4Calais aan The Guardian.
Elk EU-land is verplicht om mensen die asiel willen aanvragen, die gelegenheid te bieden. Toch schort het een na het andere land vanwege corona de asielprocedures op. Aparte Europa-brede afspraken over de opvang van vluchtelingen in tijdens van crises ontbreken.
Vluchtelingen zijn nu dus afhankelijk van de lidstaten. Van Griekenland, waar tienduizenden vluchtelingen vastzitten, maar ook van andere Europese landen. Dat de EU-buitengrenzen sinds 17 maart vanwege corona zijn gesloten, betekent namelijk niet dat vluchtelingen aan de ‘poorten’ wachten tot het virus is bestreden. Zo komen er in Spanje nog altijd bootjes met migranten aan en melden mensen zich overal bij Europese opvangcentra voor asielzoekers. “Ze waren voorheen ook niet welkom in Europa, dus zijn ze nu niet ineens onder de indruk omdat de grenzen vanwege corona gesloten zijn”, zegt Tineke Ceelen, directeur van Stichting Vluchteling.
“
Nederland neemt geen asielaanvragen in behandeling, maar biedt wel noodopvang
Of mensen daardoor eerder in de illegaliteit belanden, zal per land verschillen, zegt asieladvocaat Wil Eikelboom. Nederland communiceert dat er geen asielaanvragen in behandeling worden genomen, maar biedt wel noodopvang. Wie zich hier meldt, hoeft niet op straat te komen. “Het is moeilijk te achterhalen hoe dat momenteel in andere landen is. Detentie mag niet, althans niet zonder dat eerst de asielaanvraag is behandeld en afgewezen, en er zicht is op uitzetting. Maar het betekent niet dat het nergens gebeurt.”
In veel landen mag je slechts nog onder bepaalde voorwaarden de straat op, en diensten die er normaal gesproken zijn voor vluchtelingen en migranten, zijn nu gesloten. Tegelijkertijd kunnen ook uitzettingen moeilijk plaatsvinden door gesloten grenzen en beperkt vliegverkeer. Elk land heeft eigen beleid en kan de omgang met migranten en vluchtelingen in deze coronacrisis dus deels zelf invullen. Hoe ziet dat er in verschillende lidstaten uit?
Nederland
Nieuwe asielzoekers die zich vorige week meldden bij het aanmeldcentrum in Ter Apel, stonden voor een dichte deur. Onder de aangekondigde sluiting van onder meer horeca, scholen en sportclubs, bleken ook opvangcentra voor asielzoekers te vallen. Gezien het ‘contact-intensieve karakter’ van de asielprocedures zijn deze tot zeker 6 april opgeschort, verklaarde staatssecretaris Ankie Broekers-Knol van Justitie en Veiligheid na
Kamervragen. Hetzelfde geldt voor screenings door de Immigratie- en Naturalisatiedienst. De IND is alleen nog open voor spoedzaken, zoals het verlengen van visa.
“
Asielaanvragen in Griekenland zijn sinds 1 maart voor minstens een maand opgeschort
Op 19 maart opende in een oude kazerne in het Groningse Zoutkamp een noodopvang met plek voor driehonderd mensen die nu geen toegang hebben tot asielprocedures en reguliere opvang. Volgens woordvoerder Werner van Bastelaar zaten daar afgelopen weekend ‘zo’n zestig tot zeventig’ asielzoekers. Asielzoekers in Zoutkamp ondergaan een basic registratie, met onder meer een vingerafdruk. Er wordt dus wel een eerste stap in de asielprocedure gezet, maar vervolgstappen liggen stil.
Griekenland
Asielaanvragen in Griekenland zijn sinds 1 maart voor minstens een maand opgeschort. Dat gebeurde nadat Turkije dreigde ‘de poorten naar Europa open te zetten’, en had dus niet zozeer te maken met corona. Maar de maatregel lijkt nu in relatie tot het virus verlengd te worden. Eerder deze maand werden 450 vluchtelingen
naar detentiecentra op het Griekse vasteland gebracht: volgens minister Mitarachis om het risico op een corona-uitbraak in de kampen te verkleinen.
In strijd met verdragen
Opschorten van asielprocedures gaat in tegen het Vluchtelingenverdrag, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het EU-recht, waarin staat dat mensen die asiel willen aanvragen, die gelegenheid moeten krijgen.
De opschorting van asielaanvragen wordt veroordeeld door UNHCR. De vluchtelingenorganisatie van de VN zegt dat er – noch in het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951, noch in de Europese wet – een legale basis is om dat te doen. ‘Mensen die ongereguleerd op het territorium van een staat komen, mogen niet gestraft worden als zij zich zonder vertraging bij de autoriteiten melden om asiel aan te vragen’, aldus UNHCR.
Toch heeft de UNHCR geen macht om staten te dwingen, legt advocaat Wil Eikelboom uit. “Wel kan de rechter – van een land, of het Europees Hof voor de Rechten van de Mens – in individuele zaken de staat de opdracht geven om een asielaanvraag in behandeling te nemen. Maar als die zich daar niet aan houdt, dan zijn de mogelijkheden om het af te dwingen beperkt. Een andere optie als een lidstaat zich niet aan Europese wetgeving houdt, is een inbreukprocedure gestart door de Europese Commissie – maar dat wordt niet vaak gebruikt.”
In vluchtelingenkampen mag er tussen zeven uur ‘s avonds en zeven uur ‘s ochtends niemand in of uit. Overdag kan één persoon per familie het kamp verlaten voor boodschappen. De politie ziet erop toe dat iedereen zich aan de regels houdt. Die maatregelen zijn er om het virus zo lang mogelijk buiten de kampen te houden. Maar door corona zijn er ook nóg minder hulpverleners, bijvoorbeeld omdat vrijwilligers wegblijven en buitenlandse artsen worden teruggeroepen om in eigen land te helpen.
Hongarije
“
ORBÁN GRIJPT DE CORONACRISIS AAN ALS EXCUUS VOOR ZIJN XENOFOBISCHE BELEID
De Hongaarse nationalistische premier Viktor Orbán grijpt de coronacrisis aan als excuus voor zijn xenofobische beleid. Zelfs nog voordat de eerste coronabesmettingen werden vastgesteld, kondigde veiligheidsadviseur Bakondi aan dat Hongarije geen asielzoekers meer toeliet vanwege het risico op verspreiding van het virus. “We zien een link tussen het coronavirus en illegale migranten”,
zei hij op een persconferentie, zonder dit verder te beargumenteren.
Bij de op 11 maart aangekondigde noodtoestand werden in eerste instantie niet de basis- en middelbare scholen gesloten, maar wel de universiteiten. Orbáns reden daarvoor: op de universiteiten zitten veel buitenlanders, en
zij zouden het virus met zich mee hebben gebracht.
Spanje
Veel migranten die Spanje bereiken, komen uit Marokko en Algerije: landen die vanwege corona hun grenzen potdicht houden. De meeste Marokkanen en Algerijnen komen niet in aanmerking voor asiel, omdat hun land van herkomst als veilig wordt beschouwd. Terugsturen is nu echter ook geen optie.
“
Iemand die illegaal in Spanje verblijft, mag volgens de Spaanse wet twee maanden worden vastgehouden
Volgens de Spaanse wet mag iemand die illegaal in Spanje verblijft voor een periode van maximaal twee maanden worden vastgehouden in een van de zeven landelijke detentiecentra terwijl zijn repatriëring wordt geregeld.
Maar nu terugsturen niet kan, worstelt de Spaanse regering met wat te doen. De voorbije weken werden al veel mensen vrijgelaten. Migranten die familie hebben in Spanje, mogen in bepaalde gevallen ook daar verblijven zolang hun land van herkomst de grenzen gesloten heeft.
In tegenstelling tot veel andere landen neemt Portugal vluchtelingen wel in bescherming tijdens de coronacrisis. De Portugese regering heeft
besloten dat alle asielzoekers en migranten die in afwachting waren van een verblijfsvergunning, automatisch een vergunning krijgen tot ten minste 1 juli. Om in aanmerking te komen hoeven aanvragers alleen bewijs te leveren van een lopend verzoek. Met deze verblijfsvergunning krijgen zij toegang tot de gezondheidszorg en kunnen zij uitkeringen en een bankrekening aanvragen. UNHCR – de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties –
vindt dat andere landen het goede voorbeeld van Portugal zouden moeten volgen.
Duitsland
Duitsland nam de afgelopen jaren relatief veel vluchtelingen op, maar heeft het zogeheten hervestigingsprogramma, waarmee het land sinds 2012 vluchtelingen opneemt uit kampen in onder meer Turkije en Libanon, on hold gezet. Ook neemt Duitsland geen vluchtelingen op die via een ander EU-land Duitsland bereiken en worden, andersom, deportaties naar andere EU-landen voorlopig stopgezet. Asielzoekers mogen alleen asiel aanvragen op voorwaarde dat ze veertien dagen in quarantaine hebben gezeten, of kunnen aantonen dat ze negatief zijn getest.
Griekse vluchtelingenkampen
Hulporganisaties houden ook hun hart vast voor wat een corona-uitbraak kan aanrichten in de overvolle Griekse vluchtelingenkampen. Maatregelen die verspreiding van het virus tegen moeten gaan, zoals handen wassen, zijn utopische termen op een plek waar meer dan duizend mensen één kraan moeten delen. Tineke Ceelen van Stichting Vluchteling voorziet een tragedie. “Kijk hoe snel het virus zich verspreidt in Nederland, waar goede gezondheidszorg is en waar mensen fatsoenlijk worden voorgelicht via radio en televisie. We zijn allemaal bang, maar vluchtelingen vormen de meest kwetsbare groep die op alle manieren het hardst getroffen zal worden.”
“
Hulporganisaties roepen Rutte en zijn Europese collega’s op om vluchtelingen in Griekenland te evacueren en verdelen
Daarom riepen acht Nederlandse hulporganisaties premier Rutte en zijn Europese collega’s vorige week op
om vluchtelingen in Griekenland snel te evacueren en te verdelen over de lidstaten. Een reactie van de regeringsleiders bleef vooralsnog uit.
Een soortgelijke oproep deed de Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (een mensenrechtencommissie van het Europese parlement), gericht aan het crisisteam van de Europese commissie. In een reactie laat dit crisisteam weten de Griekse autoriteiten te helpen bij het voorbereiden van een noodplan als reactie op een potentiële corona-uitbraak. “We bieden Griekenland uitgebreide steun om de omstandigheden in de kampen te verbeteren.” Zo worden op het moment drie ruimtes in de ontvangst- en identificatiecentra ingericht: één waar kampbewoners met symptomen van besmetting worden onderzocht; één waar zieke mensen kunnen herstellen en één quarantaineruimte.
“
De inhumane omstandigheden zoals in de Griekse kampen zijn ontstaan door Europees beleid
Deze week deden ook artsen een oproep aan de EU-leiders, in de hoop een medische ramp op Europees grondgebied te voorkomen. ‘Wij hebben een eed afgelegd waarin we beloven medische zorg te verlenen aan ieder individu ongeacht persoon en afkomst. Als Europese dokters zijn we verplicht er alles aan te doen deze medische catastrofe te voorkomen.’ De
oproep is inmiddels door meer dan vijfduizend artsen ondertekend.
Dat de regeringsleiders stil blijven is wrang, omdat inhumane omstandigheden zoals die in de Griekse kampen mede door Europees beleid zijn ontstaan. De overbevolking is een gevolg van de omstreden deal die de EU in 2016 met Turkije sloot. Toen spraken de landen af dat Turkije vluchtelingen van de Griekse eilanden zou ‘terugnemen’. Om te beslissen of mensen kunnen worden teruggestuurd, moet eerst een tijdrovende asielprocedure worden doorlopen. En omdat Turkije alleen mensen van de eilanden zou accepteren, kwam het doorreizen naar andere Europese landen tot stilstand en nam het aantal vluchtelingen in de Griekse kampen in rap tempo toe.
Bovendien is de EU een belangrijke belofte niet nagekomen, een die de omvang van een aanstaande ramp had kunnen beperken. In 2015 besloot de Europese Commissie dat 160.000 vluchtelingen binnen twee jaar herverdeeld zouden worden over de lidstaten. Nederland zou ruim zesduizend mensen opnemen. In de praktijk is nog geen kwart van de vluchtelingen opgenomen, en blijven consequenties uit voor wie zich niet aan de afspraak houdt.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 27 maart 2020.
We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.
Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!
