‘Wie heeft tijd voor poëzie als de wereld in brand staat?’

Who’s got time for poems when the world is on fire? Dat schrijft de ‘surrealistische bluespoëet’ aja monet in het nummer for sonia, dat op haar debuutalbum staat. Het nummer is gewijd aan de dichter Sonia Sanchez, een van de leidende figuren van de Black Arts Movement, een beweging die voortkwam uit de Amerikaanse burgerrechtenbeweging waarbij Afro-Amerikaanse kunstenaars in de Verenigde Staten van de jaren 60 en 70 streden voor vrijheid. Monet: “Wat ik zo mooi vind aan dichters zoals zij, en andere dichters van de Black Arts Movement, is dat ze ons richting hebben gegeven. Wat zij schreven te midden van hun strijd om vrij te zijn, is de reden dat ik nu besta.”

Surrealisme

Door zichzelf ‘surrealistische bluespoëet’ te noemen, maakt de Amerikaanse duidelijk dat haar werk deel uitmaakt van de kunst- en literaire stroming die ontstond in de jaren 20 van de vorige eeuw. Surrealistische schrijvers, denkers en kunstenaars experimenteerden met hun kunst, dachten na over hoe ze vrij konden zijn in hun expressie, maakten politiek geëngageerde kunst, waren maatschappijkritisch en kwamen in verzet tegen de status quo. monet treedt daarmee in de voetsporen van dichters als Gil Scott-Heron en Amira Bakara. In monets nummer the devil you know komt dat duidelijk naar voren:

the devil you know

taxes the air we breathe

privatises the water

profits of homelessness

strangles the land and injects hormones in animals

rapes the people and rewards the rich

Liefde en onrecht

monets gedichten worden begeleid door energieke muziek van jazzmuzikanten op piano, contrabas, saxofoon, djembé en een drumstel. Inhoudelijk gaan ze over sociaal onrecht aan de ene kant, en liefde en vreugde aan de andere kant. Dat lijkt op het eerste gezicht geen voor de hand liggende combinatie. Maar monet vindt die twee niet tegenstrijdig: “Ik denk dat elke beweging die geworteld is in liefde, ook geworteld is in de waarheid. Waarheid gaat niet alleen over rozengeur en maneschijn, maar is ook eerlijk over wat iemand kan doen om zichzelf of de wereld te verbeteren. Onrecht en liefde zijn geen tegenstelling, maar verlengstukken van elkaar.”

Die liefde komt even verderop in the devil you know ook naar voren:

if we had a sense of humour

we’d be more radical

more migrant than citizen

we’d breathe the air clean and ration our resources

gathering hugs and holds set to bloom

and pebbles of rain reasoning with riverbeds rinsing in daylight

ridding pipelines and fossil fuels

we would melt all the guns

Inspiratie

Haar opvatting over liefde en sociale rechtvaardigheid is geïnspireerd door de Amerikaanse schrijfster, hoogleraar, feminist en politiek activist bell hooks. In het boek All About Love schreef hooks dat zonder rechtvaardigheid geen liefde kan bestaan. Bovendien schreef zij haar naam zonder hoofdletters, om meer nadruk te leggen op haar ideeën dan op zichzelf. Voor monet is het vooral een esthetische keuze om haar naam, de nummers en songteksten in kleine letters te schrijven. Maar het is óók een verwijzing naar bell hooks.

In haar eigen werk focust monet niet op een bepaalde vorm van onrecht, vertelt ze tijdens het telefoongesprek. “Ik denk niet dat ik me op één type sociaal onrecht kan richten. Als je een mens bent die kan denken en voelen, die een hart en een geweten heeft, dan is alles wat er in de wereld gebeurt waardoor mensen geen volwaardig, liefdevol leven kunnen leiden, iets om het over te hebben.” Hoewel monet artiesten en publieke figuren die zich niet uitspreken over onrecht twijfelachtig vindt, probeert ze niet te veel te kijken naar wat anderen niet doen. “Ik houd me meer bezig met wat we wél kunnen doen om dingen te veranderen.”

Toch worstelt monet dagelijks met de vraag hoe ze als dichter verandering kan brengen in een wereld vol onrecht en oorlog. “Het is de plicht van elke kunstenaar, van ieder mens, om de dingen die ons bestaan in de wereld te bedreigen aan de kaak te stellen”, vertelt ze. monet verwijst naar de oorlog in Gaza: “We zitten middenin een oorlog, dus je kunt je misschien voorstellen dat ik worstel met wat het betekent om op dit moment dichter te zijn. Soms heb ik moeite te geloven dat kunst en poëzie veel waard zijn in tijden van oorlog, conflict en onrust.”

Desondanks wil monet trouw blijven aan de traditie van de zwarte burgerrechtenbeweging. Ze wil de waarheid blijven vertellen, ook al voelt dat soms nietig ten opzichte van de grote dingen in de wereld. “Maar als ik denk aan Palestijnse dichters die te midden van afschuwelijke marteling en terreur nog steeds werk blijven maken, dan vind ik dat onvoorstelbaar moedig en heel inspirerend. Zij laten ons zien wat het betekent om dichter te zijn, wat het betekent om poëzie te belichamen. Als een dichter in Palestina nog steeds de woorden kan vinden, nog steeds zijn hoofd omhoog kan houden, zijn hand kan optillen en een dichtregel kan schrijven, dan maakt dat het waard om poëzie te schrijven.”

Tekst gaat verder onder deze video.

Pro-Palestijnse activist

monet heeft een lange geschiedenis als pro-Palestijnse activist. De eerste keer dat monet in aanraking kwam met Palestijnse dichters was toen ze nog op de middelbare school in New York zat. Bij een poëzie-organisatie ontmoette ze de jonge, Palestijnse dichter Tahani Saleh, die ook is opgegroeid in Brooklyn in New York. “Zij schreef gedichten over haar volk, over vrijheid. Ze was de eerste die me vertelde hoe het is om Palestijns te zijn, over de ongelijkheid en het onrecht, over haar hoop en verlangen om terug te kunnen keren naar haar land. Maar tegelijkertijd was ze ook gewoon zoals ik. Iemand die de wereld om haar heen probeert te begrijpen, die streeft naar liefde, rechtvaardigheid en oprechtheid.” Sindsdien voelt ze zich nauw verbonden met het Palestijnse volk.

Jaren later, in 2015, reisde monet samen met een aantal andere activisten naar Nazareth. De reis was georganiseerd door de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Dream Defenders om de Israëlische bezetting en apartheid te laten zien. Die reis veranderde monet voorgoed. “Je kunt nooit meer hetzelfde leven leiden nadat je Palestina hebt gezien en ervaren. Het radicaliseerde me op een heel diepgaande manier. Alles wat ik er eerder over had gelezen en gehoord, werd ineens echt.” Het deed monet inzien hoe weinig Amerikanen weten over de schade en wreedheden die Amerika de rest van de wereld aandoet door Israël te steunen. Door die reis blijft ze altijd schatplichtig en toegewijd aan de lessen die de Palestijnen haar leerden over vrijheid en rechtvaardigheid. “Er is nog zoveel dat we van het Palestijnse volk moeten leren over wat het betekent om mens te zijn.”