Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
‘Lili en Howick zijn onze kinderen’,
‘Sahar is te verwesterd om terug te sturen naar Afghanistan’,
‘Mauro Manuel is Limburgser dan vlaai’: zomaar een greep uit de mediakreten die de afgelopen jaren over bekende asielzoekers werden geroepen.
De massale verontwaardiging over Mauro, die in 2011 dreigde uitgezet te worden, was zo sterk dat sympathisanten op het Binnenhof demonstreerden, media hun onafhankelijke positie uit het oog verloren door openlijk partij te kiezen en het kabinet zelfs dreigde te vallen. En toen de Armeense Lili en haar broer Howick in september van dit jaar onderdoken om uitzetting te voorkomen, werden ze van alle kanten gesteund. ‘Wie ze aangeeft, is een NSB’er‘, twitterde misdaadverslaggever Peter R. De Vries. ‘Als ik zou weten waar ze zitten, zou ik het niet zeggen. Ze horen hier thuis’, reageerde een ander.
Een echte Nederlander
Telkens wanneer asielzoekers mediapersoonlijkheden worden, schieten de verontwaardigde sympathisanten als paddenstoelen uit de grond. Steunbetuigers spreken zich uit over de onmenselijkheid van de situatie, met als belangrijkste argument dat deze ongedocumenteerden bij Nederland horen.
“
Zou het hulpbetoon aan Lili overeind blijven als zij een hoofddoek droeg?
Mauro vanwege zijn Limburgse accent en liefde voor PSV, Lili en Howick omdat al hun vrienden en vriendinnen hier wonen en ze hier graag naar school gaan, en de recentelijk
in het nieuws verschenen Hayarpi Tamrazyan om haar actieve lidmaatschap bij de ChristenUnie en haar universitaire studie. Maar wat nu als Hayarpi het slécht zou doen op school, Mauro gebrekkig Nederlands sprak en Lili een hoofddoek droeg? Zou het hulpbetoon dan overeind blijven, of hadden zij dan überhaupt niet op hulp hoeven rekenen?
Wie uitgezet dreigt te worden en mede-Nederlanders achter zich krijgt om een tegengeluid te laten horen, heeft die steun volgens mediawetenschapper Koen Leurs vaak te danken aan contacten in de directe omgeving. De sympathisanten die asielzoekers uit het dagelijkse leven kennen zien hen niet als ‘de ander’, maar als medemens. Op datzelfde gevoel doen media ook vaak een beroep, wanneer zij een persoonlijk verhaal van een asielzoeker uitlichten met de focus op het leven in Nederland.
“
Wie bij ‘ons’ hoort, kun je toch niet wegsturen?
De nadruk wordt dan gelegd op de succesvolle integratie, legt Leurs uit. “De persoon wordt bekeken vanuit de ogen van mede-Nederlanders. Wie bij ‘ons’ hoort, kun je toch niet wegsturen?” Die gedachtegang zegt eigenlijk dat wie voldoende assimileert, het verdient om in Nederland te blijven. Die vernederlandsing is ook waar de pers zich op richt. Het gebrekkige migratiesysteem wordt daarentegen niet bevraagd. En als het al besproken wordt, gebeurt dat oppervlakkig.
Sneller systeem
Want hoe kan het eigenlijk dat asielzoekers na jarenlang verblijf in Nederland nog worden uitgezet? Een veelgehoorde verklaring is dat we dat te danken hebben aan te lange asielprocedures. Asieladvocaat I. Petkovski ergert zich aan deze veronderstelling omdat het volgens hem niet klopt, als we kijken naar de definitie van een asielprocedure. “Het is de periode van het moment dat een asielzoeker zich aanmeldt, tot aan de laatste beslissing van de hoogste rechter in Nederland.” We onderscheiden een korte (acht dagen) en een lange procedure (maximaal een jaar, maar meestal slechts een aantal maanden).
Dat de gewortelde asielzoekers na jaren nog worden uitgezet, heeft niets te maken met de duur van de asielprocedure zelf, maar met de werking van het uitzetbeleid, legt Petkovski uit. Soms slaagt de overheid er niet onmiddellijk in om mensen weg te sturen, bijvoorbeeld omdat het land waar ze heen worden gestuurd niet meewerkt, of het land van herkomst niet bekend is.
“
Dat gewortelde asielzoekers na jaren nog worden uitgezet, heeft niets te maken met de duur van de asielprocedure maar alles met het uitzetbeleid
Petkovski ziet daarnaast dat mensen geneigd zijn te blijven, en zich daardoor te wortelen, omdat er onrechtvaardige beslissingen worden genomen. “Sommige mensen hadden gewoon een verblijfsvergunning moeten krijgen. Die kunnen vanuit hun perspectief echt niet terug. Als je weet dat je bij terugkomst de bak indraait of je leven niet zeker bent, dan snap ik dat je na een afgewezen aanvraag toch hier blijft.” En dan is de kans groot dat de asielzoeker zich gaat wortelen in Nederland.
Dat asielzoekers willens en wetens jaren zouden procederen om vervolgens uitgezet te worden, gebeurt volgens hem alleen bij grote uitzondering. Hij legt uit: “Als advocaat start je een tweede asielaanvraag niet zomaar. Nederland voert namelijk een restrictief toelatingsbeleid1.”
Geworteld
“
Er is een expliciete drang om het goed te doen in de ogen van Nederlanders en zo snel mogelijk als een van hen gezien te worden
Media houden vaak op bij de constatering dat ‘het systeem sneller moet’, ziet Leurs. “Er wordt niet gevraagd waarom het beleid is zoals het is en welke principes erop geënt zijn.” Media schrijven liever over ‘vluchtelingenstromen’ of ‘massa’s’, waardoor asielzoekers gedehumaniseerd worden, omschreven als een bedreiging en weggezet als ‘de ander’. De andere mogelijkheid is een human-interest verhaal over de succesvol geïntegreerde vreemdeling die ‘net als wij’ is en daarom zijn burgerschap heeft verdiend.
Leurs merkt in zijn werk dat veel jonge vluchtelingen dat laatste frame hebben geïnternaliseerd. “Het is vaak een van de eerste dingen die ze zeggen: dat ze een succesvol geïntegreerde vluchteling moeten zijn, anders dan het negatieve stereotype dat als bedreiging wordt gezien. Er is een expliciete drang om het goed te doen in de ogen van Nederlanders en zo snel mogelijk als een van hen gezien te worden.”
Een veelgehoord argument om met name kinderen niet uit te zetten, is dat zij te geworteld zouden zijn. Een term die zowel veelzeggend als juridisch ondefinieerbaar is. Volgens Petkovski wil de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) de betekenis ervan niet vastleggen, omdat advocaten daar dan een beroep op zullen doen. Zelf sluit hij zich aan bij het onderzoek van orthopedagoog en jurist
Margrite Kalverboer, die sinds twee jaar ook Kinderombudsvrouw is. Petkovski: “Zij onderzocht de schade die kinderen oplopen als ze na het verblijf in een land terug moeten naar een ander land. Een kind is volgens haar na vijf jaar verblijf geworteld, en dat houd ik dan ook aan als advocaat.”
Vergeten verhalen
Het frustreert de advocaat dat slechts een aantal van deze kinderen het nieuws haalt en dat over hen wél maatschappelijke verontwaardiging ontstaat. “Niet alleen de kinderen in de krant, maar álle kinderen van asielzoekers hebben een gezicht. Zij moeten beschermd worden. Ook kinderen uit een familie die niet bijdraagt aan de Nederlandse samenleving, niet geïntegreerd is of niet naar onze waarden leven. Kinderen hebben daar niet voor gekozen.”
Hoe kunnen we er dan voor zorgen dat de selectieve maatschappelijke verontwaardiging omgezet wordt in een dieper besef en bredere kennis van wat het systeem behelst? Leurs ziet een mogelijkheid voor media in verhalen waarin mens en systeem gecombineerd worden. “Bijvoorbeeld vanuit het perspectief van iemand die door de asielprocedure gaat. Wat gebeurt er en wat ervaart die persoon? Zo maak je een begin om de complexiteit van het migratiesysteem met een menselijker beeld bloot te leggen.”
Daarbij zouden nieuwe vertelvormen volgens Leurs goed kunnen werken. “Filmregisseur Alejandro González Iñárritu maakte bijvoorbeeld de virtual reality-installatie Carne y Arena, waarin je je letterlijk in het hart van een vluchteling bevindt. De graphic novel is ook een interessante: Sarah Glidden schreef er een. Haar Rolling Blackouts maakt de complexiteit van journalistieke verslaggeving over vluchtelingen op succesvolle wijze toegankelijk.”
In elk geval, vindt Leurs, is het heel belangrijk dat de mensen om wie het draait, zelf aan het woord worden gelaten. “En dan niet alleen de verhalen over zogenaamde succesvolle integratie, maar ook die van de mensen aan de rafelranden.”
