Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Na 150 dagen lijkt een staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas steeds dichterbij te komen. Dat zou veel mensenlevens redden in Gaza, maar een eind aan de bezetting van Palestina komt ermee niet in zicht. Helemaal omdat meerdere geopolitieke (super)machten gebaat zijn bij een stabiel Israël en een bezet Palestina.
Brandpunt van conflict
Van oudsher is het gebied tussen de rivier de Jordaan en de Middellandse Zee een brandpunt van conflict. Het huidige Israël en het Palestijnse Gaza en de Westelijke Jordaanoever bevinden zich op het kruispunt van drie continenten en draagt een enorme symbolische betekenis voor de abrahamitische religies. Voor zowel joden, christenen als moslims is Jeruzalem een heilige stad, die onder meer een sleutelrol speelt in voorspellingen over het einde der tijden en de wederkomst van Christus.
“De Britten hoopten van Israël een bondgenoot te maken in het Midden-Oosten
Het ontstaan van de grenzen van Israël/Palestina zoals we die nu (ongeveer) kennen, dateert uit 1916, toen de Britten en Fransen een enorm stuk van het Midden-Oosten in vieren deelden: Syrië, Libanon, Jordanië en Palestina. Die gebieden waren toen nog van de Ottomanen, maar werden in de Eerste Wereldoorlog door de Britten en Fransen veroverd, met hulp van de Arabieren.
Maar waarom eigenlijk? Wat waren hun belangen daar? En welke andere spelers zijn er gedurende de jaren bij gekomen?
Maar waarom eigenlijk? Wat waren hun belangen daar? En welke andere spelers zijn er gedurende de jaren bij gekomen?
Verenigd Koninkrijk: christelijk zionisme en een vroege bondgenoot
Met de Fransen had het Verenigd Koninkrijk in 1916 afgesproken dat Palestina na de verovering onder ‘internationaal bestuur’ zou staan, maar al na een jaar trokken de Britten er hun eigen plan. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Arthur Balfour beloofde dat zijn land Joodse migratie vanuit Europa naar Palestina zou faciliteren, om uiteindelijk een Joodse staat te creëren. Op dat moment was slechts 9 procent van de Palestijnse bevolking Joods. De Britten hoopten niet alleen de Joden te beschermen tegen het toenemende antisemitisme in Europa, maar ook een bondgenoot te creëren in de buurt van het Suezkanaal. Dit kanaal vormde namelijk de snelste route naar India – toen nog een Britse kolonie.
De belangrijke historische en religieuze rol die het gebied in het Jodendom speelt, woog mee in de keuze voor het land als bestemming, maar was niet doorslaggevend. Zeker vóór het ontstaan van Israël was het zionisme voor Joden namelijk nog een overwegend seculiere, dus niet-religieus gedreven ideologie. Een nieuw thuisland diende voornamelijk om te ontsnappen aan antisemitisme en het tweederangs burgerschap dat veel Joden in Europa hadden. Immigratie naar het VK was daarvoor geen optie. In 1905 had Balfour al de Aliens Act opgesteld, die de immigratie van Russische Joden naar het eiland sterk verhinderde, en juist in de jaren 30 werd immigratie naar het VK nagenoeg onmogelijk gemaakt.
De belangrijke historische en religieuze rol die het gebied in het Jodendom speelt, woog mee in de keuze voor het land als bestemming, maar was niet doorslaggevend. Zeker vóór het ontstaan van Israël was het zionisme voor Joden namelijk nog een overwegend seculiere, dus niet-religieus gedreven ideologie. Een nieuw thuisland diende voornamelijk om te ontsnappen aan antisemitisme en het tweederangs burgerschap dat veel Joden in Europa hadden. Immigratie naar het VK was daarvoor geen optie. In 1905 had Balfour al de Aliens Act opgesteld, die de immigratie van Russische Joden naar het eiland sterk verhinderde, en juist in de jaren 30 werd immigratie naar het VK nagenoeg onmogelijk gemaakt.
“Christelijke zionisten geloven dat het einde der tijden aanbreekt als de Joden ‘terug zijn’ in Israël
De tegenstrijdige houding van Balfour ten opzichte van de Europese Joden valt deels te verklaren door zijn geloof in christelijk zionisme. Christelijke zionisten geloofden dat het einde der tijden zou aanbreken en Jezus zou terugkeren als de Joden ‘terug’ naar hun ‘thuisland’ zouden keren. Christelijk zionisme was van huis uit een antisemitische overtuiging: Joden konden onmogelijk deel uitmaken van het Engelse volk, en moesten letterlijk ‘terug naar hun eigen land’. Vandaag de dag is het christelijk zionisme nog steeds erg populair onder Amerikaanse Republikeinen.
Het bestaan van de staat Israël was dus niet mogelijk geweest zonder beïnvloeding van het Verenigd Koninkrijk, al remde het VK ook de migratie naar Palestina in de jaren 30 tot aan het eind van de jaren 40 af om de Palestijnen te vriend te houden. Zij doorzagen de komst van de zionisten als een gesluierde vorm van Brits kolonialisme. Juist in de schaduw van de Holocaust was de beslissing om Joodse migratie in de jaren 30 te verhinderen uiterst cru.
Het bestaan van de staat Israël was dus niet mogelijk geweest zonder beïnvloeding van het Verenigd Koninkrijk, al remde het VK ook de migratie naar Palestina in de jaren 30 tot aan het eind van de jaren 40 af om de Palestijnen te vriend te houden. Zij doorzagen de komst van de zionisten als een gesluierde vorm van Brits kolonialisme. Juist in de schaduw van de Holocaust was de beslissing om Joodse migratie in de jaren 30 te verhinderen uiterst cru.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam de ‘exodus’ weer op gang: veel Europese Joden wilden of konden niet terug naar huis, en organiseerden liever hun vertrek uit Europa. 250 duizend Europese Joden probeerden vlak na de oorlog naar Palestina te vertrekken, maar door de beperkingen van het VK slaagden slechts tienduizenden daarin.
Verenigde Staten: een bolwerk in het Midden-Oosten
In 1948 stemde de VN voor de oprichting van de staat Israël. In dat jaar verdreef Israël 750 duizend Palestijnen van hun land in wat de Palestijnen de ‘Nakba’ (catastrofe) noemen. Op de Arabische landen na stemde het overgrote deel vóór de oprichting. Met name het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk steunden Israël vanaf het begin, al verloor het VK zijn belangen stuk voor stuk toen India onafhankelijk werd (1947) en de Egyptische president Gamel Abdel Nasser het Suez-kanaal veroverde (1956).
Een andere nauwe bondgenoot verscheen niet veel later op het toneel: de VS begonnen Israël aanzienlijk meer te steunen nadat Israël in de beroemde Zesdaagse Oorlog (1967) de Westelijke Jordaanoever, Gaza, de Sinaïwoestijn en de Golanhoogte veroverde op respectievelijk Jordanië, Egypte en Syrië. Bij elk daaropvolgend conflict verhoogden de VS hun financiële steun aan Israël.
Een andere nauwe bondgenoot verscheen niet veel later op het toneel: de VS begonnen Israël aanzienlijk meer te steunen nadat Israël in de beroemde Zesdaagse Oorlog (1967) de Westelijke Jordaanoever, Gaza, de Sinaïwoestijn en de Golanhoogte veroverde op respectievelijk Jordanië, Egypte en Syrië. Bij elk daaropvolgend conflict verhoogden de VS hun financiële steun aan Israël.
“Israël deelt geavanceerde wapens en inlichtingen met de VS, in ruil voor financiële en diplomatieke steun
De VS zagen in Israël een bondgenoot die tijdens de Koude Oorlog opgewassen was tegen het anti-westerse panarabisme in de regio, dat een bedreiging vormde voor de belangen van de kapitalistische VS. Het panarabisme, aangehangen door onder andere president Nasser van Egypte, was een antikoloniale en socialistische beweging die de vereniging van de Arabische wereld nastreefde. In dat plan kon een staat als Israël niet bestaan. Met de hulp van Israël wist Amerika panarabische staten als Egypte, Syrië en Irak onder controle te houden.
Vandaag de dag werken de VS en Israël zeer nauw samen. Israël deelt haar geavanceerde wapentechnologie en inlichtingen over het Midden-Oosten in ruil voor financiële en diplomatieke steun. Zo staat het hoofdgebouw van het Israëlische wapenbedrijf Rafael, ontwikkelaar van onder andere het raketafweersysteem Iron Dome, in Washington. De Iron Dome schept moeiteloos vrijwel alle raketten van Hamas uit de lucht. Voor de VS is deze band met Israël een zeer goedkope en veilige manier om permanente invloed uit te oefenen in een regio die erg ver weg ligt.
Vandaag de dag werken de VS en Israël zeer nauw samen. Israël deelt haar geavanceerde wapentechnologie en inlichtingen over het Midden-Oosten in ruil voor financiële en diplomatieke steun. Zo staat het hoofdgebouw van het Israëlische wapenbedrijf Rafael, ontwikkelaar van onder andere het raketafweersysteem Iron Dome, in Washington. De Iron Dome schept moeiteloos vrijwel alle raketten van Hamas uit de lucht. Voor de VS is deze band met Israël een zeer goedkope en veilige manier om permanente invloed uit te oefenen in een regio die erg ver weg ligt.
Europese Unie: 'een onbetrouwbare bondgenoot'
De Europese Unie heeft een ambigue verhouding met Israël. Hoewel de Unie Israël ondersteunt op het gebied van cultuur, wetenschap en economie, spreekt ze zich veel vaker uit tegen de bezetting van Palestina dan de VS. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu ziet de EU daarom niet als een betrouwbare bondgenoot. De partijen schudden vaak de handen voor economische en diplomatieke doeleinden, om elkaar vervolgens weer met argwaan in de gaten te houden. De EU spreekt zich bijvoorbeeld uit tegen verdere kolonisering van de Westelijke Jordaanoever, de Israëlische muur (vaak ‘apartheidsmuur’ genoemd), en de inval van het Israëlische leger in Gaza in 2009. Tot sancties leidde dat echter nog nooit. De EU steunt officieel een tweestatenoplossing, maar weigert in te grijpen in de bezetting van Palestina.
“De Franse president Macron ziet graag een gasleiding vanaf Egypte en Israël naar zijn land komen
Opvallend is dat Frankrijk sinds het aantreden van de huidige president Emmanuel Macron in 2017 steeds hechtere banden met Israël lijkt aan te gaan. Zo onderschreef Macron in 2019 het standpunt van Netanyahu dat antizionisme gelijk is aan antisemitisme oftewel Jodenhaat. Vrijwel altijd als het geweld oplaait, horen we uit Parijs – net als uit Den Haag – niet veel meer komen dan statements over het Israëlische recht op zelfverdediging. Over de rechten van Palestijnen reppen Macron en Rutte niet. Het is niet ondenkbaar dat dit te maken heeft met de Franse interesse in de recent ontdekte gasreserves in de oostelijke Middellandse Zee, waar Israël gedeeltelijk controle over heeft. Macron ziet graag een gasleiding vanaf Egypte en Israël door Griekenland en Italië naar Frankrijk komen.
Arabische wereld: banden worden genormaliseerd
Ook de Arabische wereld stelt zich de laatste jaren steeds vriendelijker op tegenover Israël. Egypte en Jordanië sloten in 1979 en 1994 vrede met Israël (in verband met de Zesdaagse Oorlog in 1967). Mede vanwege die nauwe band communiceerde Israël, in de onderhandelingen met Hamas over het staakt-het-vuren van vorige week, via Egypte. In 2020 hebben ook Soedan, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Marokko officieel de banden met Israël genormaliseerd of versoepeld. In dat laatste land gaven autoriteiten geen toestemming voor een pro-Palestijnse solidariteitsdemonstratie, die nadat betogers toch de straat op gingen werd opgebroken. Daarnaast is het een publiek geheim dat ook Saudi-Arabië en Oman nauwe banden onderhouden met Israël.
Deze normalisering komt ten dele voort uit de afzwakking van de panarabisten, voor wie de Palestijnse onafhankelijkheidstrijd een politieke hoeksteen was. Met het overlijden van steeds meer grote voorvechters daarvan, zoals Nasser, de Libische leider Gaddafi en de Palestijnse verzetsstrijder Arafat, stierf de droom van een panarabische staat ook beetje bij beetje. Israël speelde een sleutelrol in het ondermijnen van het panarabisme, door oorlog na oorlog tegen zijn buurlanden te voeren en de omringende landen te destabiliseren – met steun van de VS.
Deze normalisering komt ten dele voort uit de afzwakking van de panarabisten, voor wie de Palestijnse onafhankelijkheidstrijd een politieke hoeksteen was. Met het overlijden van steeds meer grote voorvechters daarvan, zoals Nasser, de Libische leider Gaddafi en de Palestijnse verzetsstrijder Arafat, stierf de droom van een panarabische staat ook beetje bij beetje. Israël speelde een sleutelrol in het ondermijnen van het panarabisme, door oorlog na oorlog tegen zijn buurlanden te voeren en de omringende landen te destabiliseren – met steun van de VS.
“De EU en de Arabische wereld pleiten voor vrede, maar niet ten koste van hun eigen welvaart
Intussen kijken de monarchische Golfstaten argwanend naar Iran. De revolutionaire islam die de Iraanse regering aanhangt, vormt een directe bedreiging voor de Saudische monarchie. Daarnaast wedijveren de twee landen om controle over fossiele brandstoffenvoorraden. In Israël zien de Golfstaten een sterke militaire bondgenoot tegen Iran. Marokko krijgt op zijn beurt diplomatieke steun van de VS voor zijn eigen bezetting van de Westelijke Sahara door de banden met Israël te normaliseren.
Net als de EU zeggen de Arabische landen het liefst vrede in Israël/Palestina te willen zien. Maar – net als de EU – niet ten koste van hun eigen welvaart. Uit angst dat het wegvallen van Israël ten koste zou gaan van westerse invloed in het Midden-Oosten, nemen deze grootmachten de kolonisatie van Palestina door Israël op de koop toe. De status quo blijft voor hen voorlopig voordeliger dan de bevrijding van Palestina.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 24 mei 2021.
Net als de EU zeggen de Arabische landen het liefst vrede in Israël/Palestina te willen zien. Maar – net als de EU – niet ten koste van hun eigen welvaart. Uit angst dat het wegvallen van Israël ten koste zou gaan van westerse invloed in het Midden-Oosten, nemen deze grootmachten de kolonisatie van Palestina door Israël op de koop toe. De status quo blijft voor hen voorlopig voordeliger dan de bevrijding van Palestina.
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 24 mei 2021.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
