Waarom zijn de termen rondom racisme en racistische daden toch vaak zo liefelijk? We hebben het over witte
onschuld1, problematische witte mensen worden aangesproken met ‘lieve’, zoals in
Dear white people. Als het over racisme gaat is men ‘
blind’, onbewust, onwetend, gevoelig. Die behandeling van witte mensen alsof ze broos en overgevoelig zijn, is geen deel van een oplossing, maar een onderdeel van het probleem.
Witte gevoeligheid
Onmiddellijk na het verschijnen ervan in 2018, haalde Robin DiAngelo’s boek White Fragility: Why it’s so hard for white people to talk about racism, (Witte Gevoeligheid: Waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben) de New York Times-bestsellerlijst. Drie jaar later stond het boek, dat geschreven is voor een wit publiek dat een gebrek aan uithoudingsvermogen lijkt te hebben in gesprekken over racisme, er nog steeds in.
“
Na de moord op George Floyd werden boeken over antiracisme immens populair
In haar boek schiet DiAngelo (een witte vrouw) mensen te hulp die in de stress schieten als racisme ook maar ter sprake komt. Zo geeft ze tips om ervoor te zorgen dat de communicatie in elk geval geweldloos en productief verloopt, en geeft ze het advies om je wereldbeeld te verbreden. Van DiAngelo leren witte mensen hoe ze minder defensief kunnen reageren, hoe ze hun witte privilege kunnen erkennen, geïnternaliseerd superioriteitsgevoel kritisch kunnen bekijken en authentiekere relaties buiten hun comfortzone kunnen opbouwen.
Na de moord op George Floyd in mei 2020 en de daaropvolgende protesten werden boeken over antiracisme immens populair. Witte Gevoeligheid schoot weer omhoog op de bestsellerlijsten.
De antiracisme-industrie
Natuurlijk is het niet zo dat alles wat DiAngelo schrijft onzin is, of dat zij de enige is die geld en/of sociaal kapitaal verdient aan antiracismewerk. De Amerikaanse activist en schrijver Tim Wise bracht onder meer Colorblind uit in 2010 en Dear White America in 2012. Paul Kivel – ‘educator’, auteur en activist op het gebied van sociale rechtvaardigheid – publiceerde in 1995 Uprooting Racism: How White People Can Work for Racial Justice. En voor diegenen die nog vinden dat racisme iets is om over te ‘debatteren’ biedt Adam Rutherford (How to Argue with Racists, 2020) zelfs handvatten en vaardigheden aan om met racisten in ‘debat’ te gaan.
“
Antiracismewerk is een industrie geworden: een onuitputtelijk verdienmodel
Wise en Kivel hebben steekhoudende boeken geschreven, maar ze zijn ook allebei wit. Ik heb veel twijfels bij en aanmerkingen op witte mensen die goedlopende verdienmodellen opzetten rondom het schrijven over racisme. Antiracismewerk is een industrie geworden: een onuitputtelijk verdienmodel, waarin schrijvers van antiracismebestsellers zichzelf elke week weer van spreektijd en aandacht verzekeren. Wat deze handelaren met elkaar gemeen hebben, is dat ze putten uit de bron van ‘bewustwording’ door steeds verder op racisme in te zoomen, zonder het per se te bestrijden. Anders gezegd: wie bij de brandweer werkt, kan een dik belegde boterham verdienen met een brandstichter in de familie.
Holle zelfbeschuldiging
Natuurlijk mogen DiAngelo en de anderen een stem hebben in het gesprek over racisme, maar het is opvallend dat er witte stemmen nodig zijn om witte mensen over het onderwerp na te laten denken. Ik durf te wedden dat ik minstens tien Zwarte
2 vrouwen ken die op hun beurt weer tien Zwarte vrouwen kennen die als ervaringsdeskundigen over dit onderwerp hadden kunnen schrijven. Jaren geleden al, in hun slaap. DiAngelo lijkt dat te weten: in haar boek beschrijft ze zelfs hoe het Zwarte mensen onmogelijk wordt gemaakt om racisme of een racistisch incident aan te kaarten.
Ik of een andere Zwarte vrouw had je uit eigen ervaring alles kunnen vertellen over de reacties van mensen die je voorzichtig op een met racisme beladen incident wijst: men voelt zich boos, schuldig, beledigd en (valselijk) beschuldigd. Ook het gedrag dat daarmee gepaard gaat hadden we al lang kunnen omschrijven: huilen, weglopen, ontkennen, negeren. Een belangrijk verschil met DiAngelo’s verhaal: een Zwarte vrouw zou dit gedrag nooit omschrijven als ‘onschuldig’, laat staan fragiel.
“
Boeken over racisme doen vaak geen enkele poging om het onrechtvaardige systeem te ontmantelen
DiAngelo staat op afstand van het onderwerp. Ze is een graag geziene gast bij antiracismepanels en talkshows. Zo was ze in 2019 te gast bij een BBC-praatprogramma om haar boek te promoten. Daar vertrok ze geen spier toen gesprekspartner Angela Smith (een voormalig parlementslid voor de Britse Labourpartij) mensen van kleur omschreef als mensen met een ‘eigenaardige tint’ (‘
a funny tinge’).
Gastpanellid en vrouw van kleur Ash Sakar was wel alert: ‘A funny what?’ vroeg zij. Dat was het moment waarop DiAngelo als bondgenoot of, ik zeg maar wat, ‘antiracisme-expert’ van zich had kunnen laten horen. Maar DiAngelo deed en zei niets. Een witte vrouw met privileges, die financieel voordeel haalt uit zowel systemisch racisme als het antiracismewerk dat ze doet, laat zien dat het haar volledig aan daadkracht ontbreekt. Niet toevallig doet ze in White Fragility dan ook geen enkele poging om het onrechtvaardige systeem dat ze omschrijft te ontmantelen.
Bewapende tranen
Wat ze wel deed was termen als
fragiel en
fragiliteit populair maken. Maar moeten we werkelijk geloven dat de nakomelingen van witte kolonisten in de Verenigde Staten, die een moorddadig systeem loslieten op Zwarte en
Native mensen, overgevoelig zijn? De nakomelingen van de mensen die gruwelijke
foto’s en postkaarten van lynchpartijen uitdeelden, die Apartheid uitvonden, die in de VS en Canada
Indian Schools oprichtten en in Namibië
concentratiekampen – de mensen die door vier rijen hekwerk heen drongen om het Capitool in Washington DC in puin achter te laten – die mensen zijn fragiel?
“
In het dagelijks leven is vermeende fragiliteit juist explosief, gevaarlijk
Hoe kun je dat beweren? In het dagelijks leven is deze vermeende fragiliteit namelijk juist explosief, gevaarlijk, opvliegend. Ze is allesbehalve broos en breekbaar. Ik zie dat kritiek of feedback niet eens de kans krijgt in te dalen: de verkrampte gesprekken over racisme met fragiele, als gevoelig bestempelde mensen, ontaarden in verwijten en tranen en vormen een schoolvoorbeeld van hoe geweldloze communicatie juist niet werkt. Wie zichzelf onterecht als kwetsbaar en bedreigd neerzet (en daarmee wegkomt), komt ook weg met ongecontroleerde woede. ‘Ik herken jullie pijn en weet dat jullie gekwetst zijn’, troostte Trump zijn aanhang nadat ze het Capitool bestormden.
Voor fragiel worden aangezien kan iemand dus heel sterk maken. In haar artikel When White Women Cry: How White Women’s Tears Oppress Women of Color schreef de Amerikaanse hoogleraar Mamta Motwani Accapadi al in 2007 over het inzetten van tranen – een onmiskenbaar teken van kwetsbaarheid – als een van de manieren waarop witte vrouwen profiteren van hun privileges in interacties met mensen van kleur. Hun tranen zijn een ‘troefkaart’, die een eind maken aan ongemakkelijke gesprekken en hen aanwijzen als ‘slachtoffer’.
“
In interacties tussen volwassenen zijn bewapende tranen erg gevaarlijk
Zo deed de Amerikaanse Amy Cooper (door de media
bestempeld als ‘Central Park Karen’) alsof ze huilde terwijl ze de politie belde om een Zwarte man er valselijk van te beschuldigen haar aan te vallen. Of neem ‘
BBQ Becky’, die nephuilend en zogenaamd hyperventilerend de politie belde om een Zwarte familie te laten verwijderen uit een park.
We weten allemaal hoe krachtig bewapende tranen kunnen zijn. Denk maar aan peuters die het op een krijsen zetten, en plotseling muisstil zijn als ze krijgen wat ze willen. Maar peuters zijn peuters. In interacties tussen volwassenen zijn bewapende tranen veel gevaarlijker: ze zorgen ervoor dat mensen zonder privileges voor agressief worden aangezien in plaats van assertief, worden ontslagen, een promotie mislopen, achtervolgd worden in winkels, valselijk beschuldigd worden, gearresteerd, buitengerechtelijk gedood en alles daartussenin.
De eindeloze ‘bewustmakingsfase’
Zelfs al begrijp je dat bewapende tranen allesbehalve fragiel zijn, zelfs al lees je de boeken van DiAngelo en anderen uit de antiracisme-industrie, check je je privileges, sta je open voor nieuwe informatie en laat je ongemakkelijk gedachtegoed tot je doordringen – je mag je uiteindelijk zelfs ‘ally’ noemen – dan nog doe je daarmee niets tegen institutioneel racisme. Je kunt namelijk eindeloos in die cirkel opereren: het probleem steeds nauwer definiëren en in de ‘bewustmakingsfase’ blijven hangen. Maar terwijl jij je belangrijke gesprekken aan het voeren bent, sluipt het systematische racisme op zijn tenen de kamer uit.
“
Antiracismewerk kun je een leven lang volhouden, terwijl de status quo standhoudt
Het antiracismewerk van DiAngelo en de haren is een proces zonder eind, waarin je je medeplichtigheid aan maatschappelijke ongelijkheid onderzoekt zonder die ongelijkheid werkelijk aan te pakken. Dat kun je een leven lang volhouden, terwijl de status quo standhoudt. De cirkel van bewustwording en zelfkastijding resulteert in eindeloos uitstelgedrag dat uiteindelijk dient om de dingen een beetje langer (honderden jaren) te houden zoals ze zijn.
Het systeem écht ontmantelen
Wat de antiracisme-industrie beter zou kunnen doen? Om te beginnen zouden schrijvers als DiAngelo moeten overgaan tot het actief benoemen van wat witte mensen allemaal te verliezen hebben als systematisch racisme écht wordt ontmanteld. Als je dat doet, worden de structuren van het systeem zichtbaar, en ga je zien hoe ver men bereid is te gaan om dat systeem te behouden.
Ik weet niet of ik de ontmanteling van dit gewelddadige systeem nog ga meemaken. Ik zal DiAngelo en de haren in elk geval een voorzetje geven voor een nieuwe titel voor haar boek (het zal vast nog wel een aantal keer herdrukt worden).
In plaats van:
Witte Gevoeligheid: Waarom het voor witte mensen zo moeilijk is om het over racisme te hebben,
stel ik voor:
Bewapende witte gevoeligheid: Hoe witte mensen het moeilijk maken om het over racisme te hebben.
Of, nog liever:
Bewapende witte gevoeligheid: Hoe de witte burger systematisch racisme in stand houdt door zichzelf als frêle, gedupeerd, fragiel te framen, en zijn gedrag als onbewust, onbenullig en onwetend.
Ik wil niets afpakken. Behoud de termen gevoeligheid, overgevoeligheid en fragiliteit vooral als je daaraan gehecht bent. Maar verbind het dan wel onlosmakelijk met ‘bewapend’. Want bewapende gevoeligheid, dat komt al veel dichter in de buurt.
Dit stuk verscheen eerder op OneWorld.nl op 7 januari 2021.
