‘Witte identiteitspolitiek wordt nooit benoemd’

“Nu mensen van kleur met pijn en moeite in enige gezamenlijkheid hun stem laten horen klinkt er vanuit de dominante witte samenleving dat ze navelstaren en dat hun strijd afleidt van ander onrecht. Dan wordt er geroepen ‘en het klimaat dan?’ of iets dergelijks. Dan is het beperkt, tekortschietend en heet het opeens identiteitspolitiek. Dat zagen we aan de recente betogen tegen identiteitspolitiek door Femke Halsema en Ewald Engelen. Alsof witte mensen niet altijd al aan identiteitspolitiek doen. Dan wordt het gewoon niet benoemd.

Er ligt enorm veel kracht in inzicht krijgen in je eigen identiteit, zeker als iemand uit een gemarginaliseerde groep afkomstig is. Het geeft je de middelen om  je positie te verklaren en je strijd tot gelijkheid te verwoorden. Dus in die zin is het heel positief.
Maar inzicht in je eigen situatie betekent niet dat je niet om kan gaan met mensen die een andere positie hebben. Daar maak ik me weleens zorgen over. Dan vraag ik me af of jongeren die bijvoorbeeld in de antiracismestrijd actief zijn, bondgenoten met een andere identiteit nog wel herkennen. Dat ze hun doel, de weg naar een rechtvaardige samenleving, uit het oog verliezen. De tweede zwakte van identiteitspolitiek is dat mensen denken dat je moet kiezen. Dat één ding op de voorgrond moet zijn. Bijvoorbeeld ras, en dat seksualiteit en gender dan maar op de achterbank moeten. Maar dat gaat fout. Dat hebben we in het verleden gezien in allerlei bevrijdingsbewegingen. Dan stond bij de strijd om dekolonisatie ras en onafhankelijkheid centraal en werd de  vrouwenstrijd in de wachtkamer gezet. Maar dat moet allemaal tegelijk. Een zwarte moslima die ik sprak hoort vooral van mannen: je moet kiezen. Zwart of moslim. Maar dan negeer je de complexiteit van mensen.
Ik ben het zeer oneens met de dominante lezing van identiteitspolitiek. Dat is een simplificatie die alleen voor gemarginaliseerde groepen wordt gereserveerd. Maar dat we een stem hebben gevonden die hard nodig is, wil niet zeggen dat ik op sommige onderdelen geen kritiek heb.”

“Bij de discussie rond identiteitspolitiek ligt de nadruk op minderheden, maar ik vind dat identiteitspolitiek bij de meerderheid is begonnen. Iedereen die nu moeilijk doet over dat groepen zich organiseren rond hun identiteit, zou moeten weten dat dat altijd al gebeurde in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan de verzuiling. Identiteitspolitiek is in Nederland zo normaal dat het eerder identiteitsbeleid zou moeten heten.

Maar er is de afgelopen jaren een verandering van aanpak geweest onder niet-westerse Nederlanders. Ze hebben geconstateerd dat de strategieën van hun ouders, of dat nou conformeren, verbinden of vermijden was, weinig hebben verbeterd. Dus kiest de huidige generatie voor een kritische en confronterende houding, waarbij ze hun identiteit gebruiken om zich te emanciperen. Nida is daar een voorbeeld van, wij laten ons islamitisch inspireren, maar onze visie is identiteit-overstijgend. Wij zijn absoluut niet te vergelijken met bijvoorbeeld Forum voor Democratie. Die bedrijven identiteitspolitiek voor machtsbehoud en machtsuitbreiding.

In de basis draait identiteitspolitiek om emancipatie vanuit achterstelling vanwege je identiteit. Van huis uit ben ik geïnspireerd geraakt door boegbeelden als Malcolm X en Muhammad Ali. Maar wat fundamenteel was bij Malcolm X was dat hij, nadat hij op bedevaart naar Mekka was geweest en teleurgesteld was geraakt in the Nation of Islam, meer wilde samenwerken met andere groepen. Zo’n ontwikkeling zou ik ook voor Nederland willen. Want ik vraag me wel eens af of ik als Arabisch-Turkse Nederlander mag meepraten over feminisme, antizwart racisme of LHBT-rechten. Ik zeg: als jij je ergens voldoende in hebt verdiept dan sta ik open voor een ideeënstrijd. We hebben nu binnen de verschillende emancipatiebewegingen best een elitaire voorhoede die onvoldoende bezig is met de primaire basis- en levensbehoeften van de achterban. Dat vond ik zo geweldig aan de Afro-Amerikaanse Black Panther Party in de jaren zestig; de nadruk lag op hun militante ideologie maar zij deden eigenlijk vooral aan welzijnswerk, zoals huiswerkbegeleiding, armoedebestrijding en gezondheidszorg.”

“Als ik me identificeer als non-binaire trans femme, wil ik niet dat dat een beperking is. Misschien noem ik mezelf morgen anders. Ik wil daarin flexibel zijn. Maar vanuit de dominante, witte groep wordt identiteit juist wel gebruikt om te beperken: ‘Jij bent moslim en dat zegt iets over de reikwijdte van je kennis en ervaring.’ Dat is armoedig en daar moeten we vanaf. Identiteit is geen besmet of negatief woord. Het vertelt een bepaalde waarheid over hoe politiek werkt. We moeten identiteitspolitiek breder trekken en van dat lasterlijke frame ontdoen.
Identiteit is voor mij verbonden met het lichaam. Als je er goed over nadenkt gaat alle politiek over het regeren over lichamen. Het minimuminkomen is een uitdrukking van de waarde van wat een lichaam produceert. En ook dat is aan identiteit gebonden. De waarde van arbeid van een traditioneel door mannen gedomineerde sector, het onderwijs bijvoorbeeld, daalt als meer vrouwen er hun intrede doen. De salarissen in het onderwijs zijn alleen maar gedaald. Want we waarderen vrouwenlichamen niet. Denk ook aan hoe we het moederschap niet waarderen, het zorgen voor kinderen.

De filosoof Foucault legt dit uit als biopolitiek: hoe alle politiek over onze biologie, onze lichamen dus, heen regeert. Het draait allemaal om de productiviteit van onze lichamen. Dus identiteitspolitiek is gewoon politiek. Niet alleen die van gemarginaliseerde groepen, alle politiek die we bedrijven reguleert lichamen, geesten en identiteiten. Een oud-wethouder in Diemen zei laatst tegen me dat we het pas emancipatie vinden wanneer een vrouw haar lichaam 4 dagen per week inzet voor arbeid en niet voor opvoeding. Ook de discussie over abortus draait om het lichaam.
Het is een groot misverstand dat identiteitspolitiek beperkt is tot groepspolitiek of groepsdynamiek. Niet alleen media en politiek, maar ook academici houden dat idee in stand. Maar dan maken we de witte identiteitspolitiek onzichtbaar en neutraal. Die is structureel ingebed. Alleen bij een intersectionele partij als BIJ1 wordt het opeens benoemd. Alleen wij doen het blijkbaar. Maar de geleefde ervaringen en strategieën van gemarginaliseerde groepen, zoals trans vrouwen, zwarte vrouwen en vrouwen met beperkingen, leidt tot een innovatieve politiek van bevrijding voor iedereen. Het leidt tot innovatieve politiek van onderaf. Identiteitspolitiek is wat mij betreft eerder een methode dan een einddoel. Het is juist een manier om geen verdelende en uitsluitende politiek meer te voeren.”