Het is de Nederlandse woonparadox: een gigantisch woningtekort, terwijl tienduizenden huizen leegstaan. Wanneer dit weekend
naar verwachting tienduizenden mensen de straat opgaan tijdens het Woonprotest, staan er volgens de meest recente
cijfers uit 2020 zelfs rond de 180.000 huizen leeg, zo’n 2 procent van de totale woningvoorraad. Dat roept de vraag op: daar was toch heel lang een oplossing voor? Waarom kraken we niet (meer) massaal?
Het woord ‘kraken’ alleen al heeft voor velen een nostalgische lading. Het doet terugdenken aan de jaren 80, aan anarchistische idealen en een doe-het-zelfsamenleving, punk en atoompessimisme. Een tijd van woningtekort, net als nu, en ook de bloeitijd van het kraken, toen er naar schatting wel 20.000 actieve krakers waren. In grote panden die decennialang bleven bestaan, zoals het iconische Amsterdamse Slangenpand, vonden mensen van allerlei pluimage hun thuis en hun nut, zolang ze harmonieus in gemeenschap konden leven. Kraken was een uitkomst voor zowel gewone woningzoekenden als buitenbeentjes.
Tegenwoordig lijkt kraken echter net zo verleden tijd als
Doe Maar, terwijl het op papier nog altijd een oplossing zou kunnen zijn: het aantal dakloze mensen is met 38.000 veel lager dan het aantal lege woningen. Een constante ‘kraakdreiging’ kan er bovendien voor zorgen dat woningen
minder lang leeg blijven staan. Bovendien vestigt kraken de aandacht op de woningnood. Zoals stadsgeograaf Cody Hochstenbach in een
column voor RTL stelde, maakt kraken de “wooncrisis zichtbaar én tastbaar in het straatbeeld. Het maakt duidelijk dat er wel degelijk alternatieven zijn.” Waarom wordt er tegenwoordig zoveel minder gekraakt? Is het nog steeds mogelijk? En voor wie is kraken nu dan nog wél weggelegd?
Waarom kraken we tegenwoordig veel minder?
De teloorgang van de kraakbeweging heeft veel te maken met alsmaar strenger wordende wetgeving. Tot 2010 was het kraken van panden die langer dan een jaar hadden leeggestaan legaal, maar daar maakte kabinet-Rutte I in dat jaar een einde aan. Kraken – een ‘onaanvaardbare aantasting van eigendom’,
aldus een VVD-Eerste Kamerlid – werd strafbaar. Wie kraakt, kan sindsdien een gevangenisstraf krijgen van maximaal één jaar. Maak je je schuldig aan intimidatie of geweld tijdens het kraken, dan verdubbelt dat tot maximaal twee jaar. Groepen krakers die geweld gebruiken, kunnen maximaal twee jaar en acht maanden celstraf krijgen.
“
Kraken is illegaal, maar een kraker is niet rechteloos
Die nieuwe wetgeving maakte kraken nog geen verleden tijd. De VVD en het CDA zetten na 2010 de strijd tegen kraken voort: afgelopen maart stemde de Eerste Kamer nog in met de Wet Handhaving Kraken, die het makkelijker maakt krakers uit te zetten.
Volgens initiatiefnemer Daniel Koerhuis (VVD-Kamerlid ‘Bouwen en Wonen’) berokkenen krakers pandeneigenaren schade, jagen ze hen op kosten en zorgen ze ervoor dat hele buurten zich door overlast ‘radeloos en onmachtig voelen’. Met een
slagzin op Twitter vat hij zijn beweegredenen bondig samen: ‘Kraken is een misdrijf en krakers zijn inbrekers.’
Welke rechten heeft een kraker nog?
Kraken is sinds 2010 dus illegaal en een rechter kan een kraker beboeten met duizenden euro’s en een gevangenisstraf van een jaar. Maar, zo
lichtte strafrechtadvocaat Willem Jebbink vorig jaar aan OneWorld toe, in de praktijk komt de straf neer op enkele honderden euro’s boete. Een
kostenveroordeling in een civiele zaak kan wél flink oplopen,
tot meer dan duizend euro.
“
Een rechter weegt het woonrecht van een kraker af tegen het eigendomsrecht van de eigenaar
Dat kraken illegaal is, betekent niet dat de kraker rechteloos is. Volgens zowel Europese
verdragen als de Nederlandse
Grondwet is wonen namelijk een grondrecht. Wil de politie een pand ontruimen, dan moet ze de krakers per post informeren over hun voornemen, waarna de krakers zeven dagen de tijd hebben om het pand te verlaten of een kort geding aan te spannen. In dat laatste geval kan de politie niets doen totdat een rechter uitspraak heeft gedaan. Die weegt het eigendomsrecht van de eigenaar tegen het woonrecht van de kraker – een eigendomsrecht dat bijvoorbeeld zwaarder weegt als de eigenaar al plannen had met het pand.
Met zo’n kort geding in het spel kon een uitzetting tot wel acht weken duren. Maar met de nieuwe Wet Handhaving Kraken kan de politie al na drie dagen toestemming hebben om de krakers uit te zetten. De goedkeuring van een onderzoeksrechter, de rechter-commissaris, is genoeg. Die is aan minder toetsingen gebonden dan de gewone rechter: anders dan bij een kort geding, is de afweging niet openbaar, en heeft de rechter ook nog eens veel minder tijd om goed onderzoek te doen naar de zaak – hij kan nauwelijks uitzoeken of de huiseigenaar de waarheid spreekt of niet. Voor strafrechtadvocaat Jebbink genoeg reden om te spreken van een aantasting van de rechtsstaat middels een ‘achterkamertjesprocedure’.
Hoe is kraken dan wel mogelijk?
Door alle nieuwe wetgeving is kraken een stuk lastiger gemaakt dan voorheen. Konden panden vroeger nog lange tijd gekraakt blijven, tegenwoordig ontruimt de politie een kraakpand al binnen een maand, zegt Pim van der Heiden (32), zelf een ervaren oud-kraker en tegenwoordig woordvoerder van de Haagse afdeling van de Bond Precaire Woonvormen (zie kader).
“
In grote steden worden ‘Kraak-spreekuren’ georganiseerd
Helemaal verdwenen is het fenomeen echter nog niet. Een
beruchte krakershandleiding uit 2015 heet niet voor niets
Wat niet mag, kan nog steeds. Deze gids maakt de 21e-eeuwse aspirant-kraker wegwijs in de kraakwereld, en begeleidt hem/haar/hen in elke stap, van het zoeken van een geschikt pand tot aan de rechtszaal. Ook andere kraak-infrastructuur, zoals de ‘
Kraak-spreekuren’ in de grote steden, bestaan nog altijd.
Bond Precaire Woonvormen
De Bond Precaire Woonvormen (BPW) is een vereniging die strijdt voor het recht op wonen. De bond komt op voor de woonrechten van mensen die tijdelijk, onzeker of te duur wonen. Huurders hebben steeds vaker te maken met een of meer van deze vormen van woononzekerheid, aldus de BPW. Door de groei van deze precaire woonvormen komt de reguliere verhuur, met volledige huurrechten en een goede (sociale) woningvoorraad, steeds verder onder druk te staan. De BPW is een van de 165 organisaties die het Woonprotest in Amsterdam steunen.
Bron: Over de BPW
Volgens Van der Heiden moet voor een succesvolle en langere kraak vooral worden gekeken naar een geschikt pand. Dat is een pand dat een speculant bewust leeg laat staan, plekken buiten de stad of vervallen gebouwen waar geen plannen voor bekend zijn – zelfs geen sloopvergunning. Kraakpanden die aan deze eisen voldoen, hebben veel overlevingskans, ook vandaag de dag nog.
“
Wie tegenwoordig wil kraken, is vooral gebaat bij handigheid in sloten en barricades
Ook de kraker zelf moet uit het juiste hout gesneden zijn. Wie tegenwoordig wil kraken, is vooral gebaat bij handigheid in sloten en barricades, en goede kennis van wet- en regelgeving. Van der Heiden: “Tegenwoordig is de kunst vooral om ongehoord en ongezien binnen te komen, om zonder op heterdaad betrapt te worden, zo stil mogelijk het recht op huisvrede te vestigen.” Maar bovenal zijn flexibiliteit en doorzettingsvermogen nu de belangrijkste voorwaarde: de kraker van nu moet zich snel kunnen verplaatsen, kunnen leven onder de constante druk van uitzetting, en vooral niet na één uitzetting opgeven. Al met al concludeert Van der Heiden: “Kraken is geen duurzame woonvorm meer.”
Gebeurt dat dus nog, kraken?
Wie bereid is dat alles te accepteren, heeft nog altijd kans op een succesvolle kraak. Van der Heiden noemt een lange lijst met voorbeelden van recente, succesvolle kraakpanden op: van villa
Huize Ivicke in Wassenaar, een vroegere militaire bakkerij in Den Bosch tot aan de voormalige ambassade van Congo (zie kader). Zo zijn er nog veel meer kraakpanden, meer dan er bij Van der Heiden of zelfs de politie bekend zijn. Dat is ook niet zo vreemd, zegt Van der Heiden: uit angst voor ongewenst bezoek van de politie hangen veel krakers hun nieuwste actie niet graag aan de grote klok.
Voormalige Congolese ambassade is al tien jaar gekraakt
Toen hij ontdekte dat het pand van de Congolese ambassade in Den Haag al meer dan 12 maanden leegstond (destijds een voorwaarde om te mogen kraken), besloot de Haagse kraker Harry Blom een kijkje te nemen. Via een openstaand keukenraam kwamen hij en zijn mede-krakers binnen. Niet veel later vervingen ze de sloten. Inmiddels woont Blom al ruim tien jaar in het pand, samen met drie anderen. De ambassadeur van Congo heeft er vrede mee, aldus Blom, op voorwaarde dat ze het pand goed onderhouden, vertelt hij tegen AD.
“
Bij terreinkraken wordt niet een woning, maar een heel terrein in gebruik genomen
Van der Heiden wijst ook op alternatieve vormen van kraken die nu wél tot bloei komen. Dan noemt hij vooral het zogenoemde terreinkraken, waarvan het jarenlang gekraakte ADM-terrein in de Amsterdamse haven het bekendste voorbeeld is. Bij terreinkraken wordt niet een woning, maar een heel terrein in gebruik genomen. In de praktijk wonen de bewoners dan in (vaak zelfgebouwde) boomhutten, caravans en campers. Ze bouwen daar dan faciliteiten bij zoals organische toiletten of composthopen, want vaak gaat het om mensen die veel met duurzaamheid bezig zijn.
Hoewel ADM verleden tijd is, zijn recentelijk nog meer terreinen bezet en lijkt voor deze terreinkraak, in tegenstelling tot de normale kraak, een zonnige toekomst weggelegd. In Duitsland is het al een tijd een succes, en ook in Nederland is het aan een opmars bezig, zegt Van der Heiden. Zelfs als het Woonprotest zondag een succes wordt, zijn de Nederlandse woonperikelen nog lang niet voorbij – Van der Heiden ziet dus een oplossing in deze nieuwe vormen van wonen: “We moeten nieuwe manieren uitproberen om aan woonruimte te komen.”
