Zijn al die keurmerken er voor de cacaoboer of voor jouw schuldgevoel?

Een voorbeeld: het keurmerk Fairtrade, dat in Nederland wordt uitgegeven door Stichting Max Havelaar, rekent met een minimumprijs van 2,4 dollar per kilo (zo’n 2,15 euro, tot 1 oktober was het nog 2 dollar per kilo). Als je in de winkel chocolade koopt met het Fairtrade-logo, dan weet je dus zeker dat voor de cacao uit die reep dat bedrag is betaald. Maar: “Dat is het absolute minimum. Onder dit bedrag legt de boer zelfs toe op de productie”, verklaart Peter d’Angremond, directeur van Max Havelaar.

De directeur zegt voor de lagere minimumprijs van 2,4 dollar te hebben gekozen omdat anders een groot aantal chocoladeproducenten uit het keurmerk zou stappen. “In dat geval zijn de boeren nog slechter uit. Dit was ook mede een beslissing van de boeren, die de helft van het stemrecht hebben binnen Fairtrade. Zij zijn bang om inkomen te verliezen.”

De directeur van Fairtrade ziet dat de houding van chocoladefabrikanten langzaam verandert. “We zijn met een groot aantal partijen in gesprek. Daar is recent uitgekomen dat ook het Albert Heijn-huismerk overstapt naar cacao met de referentieprijs.”

Volgens de directeur is er sinds een paar jaar ook een financiële stimulans om beter voor cacao te betalen. “Financierders, en investeerders als pensioenfondsen, letten er steeds beter op of bedrijven geen mensenrechten schenden. Daaraan kleeft namelijk ook het financiële risico dat een bedrijf een keer een claim aan zijn broek gaat krijgen. British American Tobacco heeft rechtszaken tegen zich lopen van slachtoffers van kinderarbeid. Chocoladefabrikanten lopen dat risico in de toekomst ook als ze niet beter gaan betalen.”

“Om te garanderen dat de chocolade met het Fairtradekeurmerk vrij is van kinderarbeid, zouden we 24/7 als een politieagent op de cacaoplantages aanwezig moeten zijn. Dat is zowel onwenselijk als onmogelijk.” Treff en controleurs van Fairtrade wél kinderen aan op de plantage, dan betekent dat niet dat een boer direct het keurmerk verliest. “Dan gaan we samen met de boer kijken wat er moet gebeuren om de situatie te verbeteren. Het is de droom van iedere ouder dat zijn kinderen naar school kunnen. Maar soms is het bittere noodzaak dat ze hun kinderen toch op de plantage laten werken. Anders heeft het gezin geen eten. Bij herhaaldelijke overtreding wordt een coöperatie gedecertificeerd.”

In het rapport Chocolate’s Dark Secret waarschuwen onderzoekers van de Amerikaanse milieuorganisatie Mighty Earth dat er zonder ingrijpen in 2050 geen bos meer over is in Ivoorkust en Ghana. Ondanks inspanningen van het andere grote chocoladekeurmerk Rainforest Alliance, dat begin vorig jaar fuseerde met UTZ Certified en zich direct inzet voor natuurbehoud.

Keurmerken hebben volgens milieu-econoom Waarts te weinig oog voor de effecten van klimaatverandering. “Grote gebieden zullen niet meer geschikt zijn voor cacaoteelt, bijvoorbeeld door droogte. In allerlei programma’s wordt boeren vaak getoond hoe ze climate smart moeten produceren, bijvoorbeeld met irrigatietechnieken. Ik vrees dat klimaatverandering zoveel impact gaat hebben dat dat onvoldoende is.”

Maar is dat wel fair? Van een keurmerk verwacht de consument iets anders dan van een donatie aan een goed doel. En niet dat het gepaard kan gaan kinderarbeid en grote armoede. Zou het stempel ‘bijna fair trade’ niet eerlijker zijn? “Ik snap je vraag, maar ‘bijna fair trade’ werkt niet echt lekker in een logo”, antwoordt d’Angremond. “Ik ben van mening dat we genoeg goede dingen doen om de classificatie Fairtrade wel te mogen dragen. Zo zijn we het enige keurmerk dat werkt met een minimumprijs en we helpen boeren bij het opzetten van coöperaties om hun positie te versterken.”

Is het uiteindelijk niet het best om af te kicken van onze chocoladeverslaving en het chocoladeschap helemaal links te laten liggen? Waarts: “Nee, juist niet. Wie de boeren wil helpen, kan beter méér chocolade kopen. Als de vraag toeneemt, heb je de meeste kans op prijsstijgingen.”

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld-magazine.