"24 dood en het is nog steeds een puinhoop. Bedankt Den Haag", reageert veteraan Linda van Kollenburg. "Is alles voor niets geweest?" verzuchtte de moeder van de in Uruzgan omgekomen soldaat Aldert Poortema tegenover Jeroen Pauw. Het blote feit dat Pauw haar vroeg naar haar gevoelens bij de gevechten in Uruzgan zegt genoeg: voor veel media illustreren de Taliban-aanvallen van vorige week het failliet van de Taskforce Uruzgan. Klopt dat?
Na een kleine rondgang langs Uruzgan-watchers verdient dat beeld op z'n minst enige bijstelling. Als het om de Nederlandse missie gaat, bestaan er geen grijstinten, zo zeggen OneWorld's insiders. Het ene kamp, met onder andere journalistieke mannetjesputter Arnold Karskens, roept: het was een vechtmissie vermomd als wederopbouwmissie, maar de Nederlanders hebben vrede noch ontwikkeling gebracht en ze hadden zich beter afzijdig kunnen houden. Het andere, waarbinnen opvallend veel diplomaten en verantwoordelijke politici uit die tijd, houdt vol: onze jongens hebben fantastisch werk verricht, veel gevoel getoond voor het lokale stammenlandschap (de Dutch approach), en een blijvende bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van Uruzgan.
Alle doden en miljarden euro's waren voor nop! Taliban trekken hoofdstad provincie Uruzgan binnen https://t.co/eG0OwIwP68 via @NUnl
— Arnold Karskens (@arnoldkarskens) 8 september 2016
Allebei de beweringen zijn tamelijk ‘fact free’ en stoelen niet of nauwelijks op grondig onderzoek ter plekke. Bovendien overschatten ze de Nederlandse invloed in een razend ingewikkelde context en vertroebelen ze helder zicht op de situatie in de provincie. Wat is er werkelijk aan de hand in Uruzgan?
24 dood en het is nog steeds een puinhoop. Bedankt Den Haag
Inmiddels heerst er relatieve rust in Tarin Kowt na ingrijpen van het Afghaanse leger ondersteund door Amerikaanse F-16's, zo verzekeren bronnen in de stad. Dat Uruzgan overlopen wordt door 'de Taliban' is dus voorlopig ook niet aan de orde. Dat suggereert immers dat er een masterplan vanuit Taliban-hoofdkwartier Quetta in werking is getreden waarbij heel Afghanistan langzaam militair wordt veroverd. En dat het kleine Uruzgan – thuisland van de legendarische Taliban-leider Mullah Omar – daarbij van buitengewoon groot strategisch en symbolisch belang is.
Veel waarschijnlijker is de volgende verklaring die meer inzoomt op de lokale machtsbalans. In maart vorig jaar werd de politiechef en sterke man van Uruzgan Matiullah Khan onder onopgehelderde omstandigheden vermoord in Kabul. Zijn jongere broer Rahimullah stapte naar voren als opvolger, maar de regering in Kabul had geen trek in een tweede Matiullah: een vertegenwoordiger van de Popolzai-minderheid die aan niemand verantwoording aflegde, en verwikkeld was in duistere zaakjes zoals de papaverhandel. Uit protest tegen de afwijzing van Rahimullah werden prompt allerlei politieposten verlaten door zijn getrouwen.
Lone wolves
Omdat ook het geld vanuit de internationale gemeenschap voor de wederopbouw en de training van politie en leger opdroogde, ontstond er ruimte voor concurrerende stammen, drugshandelaren en particuliere milities. Een aantal van die milities opereren onder de vlag van de Taliban. En vanuit het Taliban-hoofdkwartier zal altijd geclaimd worden dat ze onder hun commando staan – net zoals door IS met de 'lone wolves' in het Westen gebeurt. Maar het gaat ze primair om de lokale macht, en niet zozeer om een ideologische strijd tegen de Afghaanse overheid. Vorig jaar sloeg de vlam in de pan en nog steeds is Uruzgan het toneel van elkaar bestrijdende stammen en milities.
Illustratief voor het machtsvacuüm is het verhaal van Lou Cuypers, van 2007 tot 2015 ondernemer in de provincie. Hij exploiteerde een saffraanboerderij op land dat hij huurde van een Afghaanse boer, op een steenworp van het voormalige Kamp Holland. Vorig jaar vertrok hij naar Kabul en deed de farm over aan zijn bedrijfsleider. "Hij werd al snel bedreigd en moest Uruzgan verlaten. De landeigenaar werd begin 2015 opgepakt door Matiullahs politieagenten met 2 ton papaver. Matiullah nam de papaver in beslag en verkocht 'm waarschijnlijk door. De landeigenaar moest zwaar aan de bak om aan nieuw geld te komen. Hij confisqueerde de landerijen en gebouwen en stapte van saffraan over op papaverteelt. Veel konden we er niet aan doen. Hij werkte samen met de Taliban die hij vanaf zijn land de militaire basis liet bestoken. Met zo iemand als landeigenaar ben je al gauw de mindere partij en kun je niks anders dan plaats maken."
