Met een enorm tekort aan sociale huurwoningen en dakloosheidcijfers die de pan uit rijzen, duikt zo nu en dan dezelfde vraag op: is kraken niet een optie? Vrijwel altijd gevolgd door de vraag: maar hoe pak je dat eigenlijk aan? Vooropgesteld: kraken is illegaal en dus strafbaar. Maar dat betekent niet dat je helemáál geen rechten hebt als je besluit te kraken. En van die rechten maken sommigen dus nog altijd gebruik. Hoe gaan zij te werk?
Gelijkgestemden vinden
Kraken doe je meestal niet alleen, dus een beetje kraker doet er goed aan minstens één (maar liefst meer) gelijkgestemden te vinden. Die zijn het makkelijkst te vinden binnen de eigen kring van studiegenoten en woningzoekers.
In verschillende grote steden worden kraakspreekuren (KSU’s) georganiseerd. Daar kunnen (aspirant-)krakers terecht voor informatie over kraken in het algemeen en voor hulp bij het voorbereiden van een kraak. De kans is niet groot om daar mensen tegen te komen die op zoek zijn naar een kraak om zich bij aan sluiten, maar een briefje achterlaten kan werken. Ook in een Voku, een volkskeuken waar je gratis of voor een donatie kunt eten, zijn krakers aan te treffen.
Een pand vinden
Leegstand te over, maar het vinden van een geschikte plek is niet altijd simpel. Wie een pand zoekt om te kraken, kan door de gewenste woonplaats te fietsen/lopen om te kijken naar panden die leegstaan of er slecht onderhouden uitzien. Maar hoe weet je zeker dat een pand leegstaat? Eenvoudig: door onopvallend iets als een lucifer, oude peuk of een kartonnetje tussen de deur doen, of een sticker op de deuropening plakken. Ligt het er na een aantal weken nog, dan is het waarschijnlijk een leegstaand pand. Op meerdere momenten aanbellen of -kloppen en eventueel een praatje maken met de buurtbewoners om meer over een pand te weten te komen is ook een manier. Daarbij houdt een aspirant-kraker natuurlijk wel zijn/haar/hun intenties nog even geheim.
Onderzoek doen
Als een aspirant-kraker een leegstaand pand heeft gevonden, is het tijd om te checken of er vergunningen voor zijn, hoelang het pand leegstaat en wie de eigenaar is. Als er een bouwvergunning voor het pand is afgegeven, kan het namelijk ontruimd worden op basis van die vergunning. Google Streetview laat eenvoudig zien of er de laatste paar jaar iets veranderd is aan de voorkant van een pand. Daaruit valt op te maken hoelang een pand al leeg staat.
“
Het kraakverbod staat op gespannen voet met het woonrecht en het recht op huisvrede
De status van het pand staat in het Kadaster, een overheidsdienst, die gegevens bijhoudt over grond, vastgoed en adressen. Online staat een heleboel informatie over kraken. Van filmpjes op YouTube tot uitgebreide kraakhandleidingen, zoals de Rotterdamse Kraakhandleiding. Volgens die handleiding is het allerbelangrijkste wat een kraker moet weten: wat zijn mijn rechten (zie ook kader verderop)?
Een tactiek bepalen
Grofweg bestaan er twee soorten kraken: een publieke kraak of een ‘Twitter-kraak’. Bij een publieke kraak staat een grote groep mensen voor de deur van een gebouw om het te beschermen tijdens en vlak na de kraak. Als de politie komt, vertelt een aangewezen woordvoerder dat het pand is gekraakt en dat er nu huisvrede is. Huisvrede is een grondwettelijk recht op ongestoorde rust en vrede binnen de woning. Ook de politie mag dat recht niet zomaar schenden (zie kader).
Kraakverbod versus woonrecht
Sinds de wet Kraken en leegstand uit 2010 is kraken illegaal en dus strafbaar. Daarvóór was het kraken van panden die langer dan een jaar leeg hadden gestaan nog legaal. Wel oordeelde het Gerechtshof in Den Haag in november 2010 dat een gekraakt pand pas na een kort geding ontruimd mag worden, omdat het anders in strijd is met het huisrecht zoals dat staat in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Sinds kort kunnen krakers binnen 72 uur met een speciaal bevel van de rechtercommissaris ontruimd worden.
Het kraakverbod staat dus op gespannen voet met het woonrecht en het recht op huisvrede. Wanneer sprake is van huisrecht of huisvrede, dat verschilde altijd al per stad. Soms is dat na 72 uur, soms vanaf het moment dat iemand in een pand zit. Wel bepaalt de rechter soms dat een spoedontruiming onrechtmatig is. Maar als later wordt aangetoond dat de ontruiming onrechtmatig was, levert dat de krakers vaak weinig op; die staan dan al op straat.
Bij een Twitter-kraak gaan krakers stilletjes een pand binnen, waarna ze er een tijdje verblijven. Ze maken foto’s van zichzelf en medekrakers terwijl ze ‘huiselijke’ dingen in het pand doen, zoals een broodje eten, de krant lezen en naar de wc gaan (natuurlijk met de toestemming van de gefotografeerde). Deze foto’s posten ze op een anoniem Twitter-account. Na enige tijd foto’s te hebben gepost, bellen ze zelf de politie om hun kraak aan te kondigen, of doen ze alsnog een publieke kraakaankondiging, zoals hierboven beschreven. Dat hoeft overigens niet, maar kan wel helpen: als kraker heb je dan een beter idee van wanneer de politie of eigenaar langs zal komen (zodat je niet opendoet, want eenmaal binnen kan een eigenaar zeggen weer gebruik te maken van het pand).
“
Bij een publieke kraak zijn er vaak mensen die briefjes aan de buren uitdelen, waarop staat dat het pand gekraakt is
Het Kraakhandboek raadt ook aan om de
jurisprudentie uit te printen en op te hangen waarin staat dat er pas ontruimd mag worden nadat er een kort geding is geweest. De manieren van kraken verschillen overigens per stad, dus de mensen die het kraakspreekuur houden, kunnen uitleggen wat de beste tactiek is in een specifieke stad.
De taken verdelen
Naast het soort kraak, is ook een rolverdeling belangrijk. De woordvoerder kondigt de kraak aan en doet er goed aan om het bewijsmateriaal te bewaren waaruit blijkt dat pand leegstaat. De anderen moeten weten welke taak ze hebben bij het binnengaan van het gebouw.
Bij een publieke kraak zijn er vaak mensen die briefjes aan de buren uitdelen, waarop staat dat het pand gekraakt is, wie de krakers zijn en wat hun doelen zijn. Zo weten de buren wat er aan de hand is. Krakers hebben graag een goede verstandhouding met hen omdat ze misschien later nog kunnen helpen. Zij kunnen eventueel de politie filmen (voor het geval agenten geweld gebruiken) of kunnen beamen dat je ergens een langere periode hebt gewoond.
Andere hulptroepen worden ook vaak ingeschakeld. Een arrestantengroep bijvoorbeeld. Dat zijn mensen die in actie komen zodra er arrestaties zijn. Zij bellen bijvoorbeeld naar de werkgever van de kraker(s) om te zeggen dat diegene niet kan komen, en ze houden contact met een advocaat.
“
De zwarte kraker werd meerdere malen gevraagd of hen scherpe voorwerpen bij zich had, en hen werd als enige gefouilleerd
Een advocaat staat ook vaak op stand-by. Kraken is immers illegaal: wie kraakt, breekt de wet. Mocht er iets fout gaan, dan kan de advocaat de krakers bijstaan. De KSU’s hebben doorgaans advocaten in hun bestand die krakerszaken doen, al dan niet tegen geringe betaling. De rechter oordeelt overigens vaak in het belang van de eigenaar, maar er is altijd een mogelijkheid dat een kraker wél in een gekraakt pand mag blijven.
Kraken en racisme
Wie bepaalde privileges heeft – bijvoorbeeld omdat diegene wit, cis en hetero is, een Nederlands paspoort heeft en tot de middenklasse behoort –, loopt doorgaans minder risico tijdens een kraakactie dan krakers zonder diezelfde privileges. Tijdens de kraak van een pand aan de Oudezijds Voorburgwal in Amsterdam dit jaar werd een non-binaire, zwarte kraker tijdens hun arrestatie bijvoorbeeld duidelijk anders behandeld dan de twee witte krakers die opgepakt werden. De zwarte kraker werd meerdere malen gevraagd of hen scherpe voorwerpen bij zich had, en hen werd als enige gefouilleerd. De auteur van dit artikel was hierbij aanwezig.
Ook de krakers van We Are Here, een groep ongedocumenteerde mensen die de afgelopen jaren verschillende huizen kraakten in Amsterdam, werden, vooral in de media, anders behandeld dan witte krakers met documenten. Ook is er, zoals overal, sprake van racisme, seksisme en andere vormen van onderdrukking binnen de kraakscene. Daar kan kraker Bug over meepraten (zie kader verderop).
De kraak zetten
Hoe een kraker binnenkomt, dat verschilt per pand. Iemand kan een breekijzer, een cilindertrekker, een lock-picksetje of een andere methode gebruiken. Eenmaal binnen maakt de kraker foto’s waarop duidelijk is dat er sprake is van leegstand. Vervolgens heft diegene de leegstand als het ware op door het pand bewoond te maken; door meubels te plaatsen en aan ‘huiselijke activiteiten’ te doen (koken, slapen). Ook dat legt een kraker vast op beeld, om aan te tonen dat die van zijn/haar/hun woonrecht gebruikmaakte.
Wachten op een reactie
Wettelijk mag een kraker in een pand blijven leven tot een rechter uitspraak heeft gedaan of een ontruiming rechtmatig zou zijn, maar in de praktijk kan men tegenwoordig ook met een spoedbevel binnen 72 uur een pand ontruimen. Als de eigenaar en de politie de huisvrede respecteren – en dus niet tot een spoedontruiming overgaan –, dan krijgt een kraker een brief van het OM waarin staat dat er plannen zijn om het pand te ontruimen. Binnen zeven dagen na het ontvangen van die brief kan een kort geding worden aangespannen om ontruiming te voorkomen of uit te stellen.
“
Je komt op prachtige locaties in de stad te wonen, waar je buren soms duizenden euro's per maand voor neerleggen
Dat betekent dus dat krakers in het pand mogen blijven tot de uitspraak van de rechter is geweest. De meeste eigenaren vechten de kraak aan via het strafrecht, een enkeling via het civielrecht. De maximale celstraf voor een groep is 2 jaar, maar in de praktijk wordt die niet vaak gegeven. Enkele weken voorwaardelijk komt vaker voor, net als geldboetes. Het kan ook nog dat de eigenaar van het pand helemaal geen aangifte doet, bijvoorbeeld omdat die geen plannen met het pand heeft. In dat geval kan iemand veel langer in het pand blijven.
Goed voor een pand en medestanders zorgen
Als een kraker in een kraakpand mag blijven, dan kan die het huis beter niet uitwonen. Daarom horen opknappen en onderhouden bij het kraken. De krakers en sympathisanten die hebben geholpen niet vergeten, wordt ook onderstreept binnen de kraakwereld: het advies luidt solidair te zijn, naar andere kraakacties te gaan, lessen te delen en lotgenoten een plekje aan te bieden als die weer eens op straat staan.
Twee krakers aan het woord
Kraker Bug: ‘Kraken is als een parttime baan’
“Je komt op prachtige locaties in de stad te wonen, waar je buren soms duizenden euro’s per maand voor neerleggen. Maar het vetste zijn de locaties waar mensen normaal niet komen, zoals een discotheek. Dan sta je daar ineens met een groep mensen in een discotheek uit de jaren 80. Dat is echt heel cool!”
Wel denkt Bug dat een kraak tegenwoordig minder vaak slaagt. “Tenminste, dat hoor ik van oude krakers. Maar het kan nog wel. Je moet ook een beetje geluk hebben met de situatie van het gebouw, de eigenaar, de politie en de gemeente. Kraken neemt best veel tijd in beslag. Soms is het een beetje een parttime baan. Het is niet zo gemakkelijk als het lijkt, maar het is het waard! Het is veel nicer om voor het kraken en het pand te werken, dan voor om te werken voor de huur.”
Kraker Bug weet hoe het is om te kraken als persoon van kleur: “De scene is overwegend wit. Als niet-witte persoon met een hoodie op is het lastiger om een huis binnen te gaan, want dan zie je er verdachter uit. Als witte persoon heb je geen last van het etnisch profileren.”
Kraker Allison: ‘Als je kraakt is je huis niet alleen een plek waar je slaapt, maar ook een sociaal en politiek centrum’
Volgens Allison moet je wat ontberingen kunnen verdragen. “In een van mijn meest recente huizen was op een gegeven moment het raam kapotgeslagen. Toen ik thuiskwam moest ik midden in de nacht een houten plaat tegen mijn raam schroeven terwijl de verwarming het niet deed en er geen licht was. In sommige gevallen kun je gas en licht regelen, maar je kunt ook afgesloten worden. Dan kan het koud worden in je pand.”
Soms tref je ook veel luxe. “Toen we binnenkwamen in een van onze eerste kraakpanden in Amsterdam en door het huis liepen, vonden we ineens een hele wijnkelder met wijn uit de jaren 70!”
Voor Allison is het sociale aspect van kraken het belangrijkste. “Het is superfijn om thuis te komen terwijl iemand in de keuken op een gaspitje staat te koken. En als je dan een andere kamer inloopt, dan zijn daar mensen spandoeken aan het maken. Als je kraakt is je huis is niet alleen een plek waar je slaapt, maar ook een sociaal en politiek centrum.”
* De namen van Allison C. Alonzo-Balco en Bug zijn schuilnamen. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend.
