Syrische vluchtelingen moeten terug – maar waar naartoe?

Libanon herbergt officieel ruim een miljoen Syrische vluchtelingen, in werkelijkheid zijn het er waarschijnlijk honderdduizenden meer meer. Libanese politici – van alle politieke partijen – vinden dat deze vluchtelingen naar hun eigen land moeten terugkeren. De vluchtelingen zelf zeggen dat het land nog steeds niet veilig is. Rena Netjes was vorige week in Libanon, en sprak er met vluchtelingen en ngo’s.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Hebben jullie plannen om naar Syrië terug te gaan?”, vraag ik de ouders van kinderen die in het Libanese Khansharre naar school gaan. Nee, geen van de aanwezigen heeft zulke plannen. Waarom niet? “Alle mannen tussen de 16 jaar en 45 moeten verplicht het leger van Assad in, dus ja…”, legt een vrouw uit. “Zodra een man de grens overgaat, is het risico groot dat ze hem pakken.” Ze vertelt dat haar eigen man werd gegijzeld door het regime. Ze kon hem tegen een fors bedrag vrijkopen, maar toen ze eenmaal had betaald, bleek haar man te zijn gedood.

Een vrouw uit Damascus vertelt over het grote gevaar van gijzelingen. “Voor 10.000 dollar kun je je familielid terugkopen.” Door wie worden die gijzelingen uitgevoerd? De aanwezigen zijn unaniem: “Door alle partijen.” Een derde vrouw vult aan: “Wat ook een groot gevaar is, is dat ze mensen gijzelen om hun organen eruit te halen, dat gebeurde bij een familielid van mij.” Komen er nog steeds vluchtelingen uit Syrië? “Ja, alleen kost het inmiddels veel meer om de grens over te gaan, ze vragen 250 dollar. Het kostte ooit 100 dollar.”

Het kost inmiddels veel meer om de grens over te gaan, ze vragen 250 dollar. Het kostte ooit 100 dollar.

Maha Yahya is directeur van het Carnegie Endowment in Beiroet. Zij vertelt: “Libanon heeft per hoofd van de bevolking het grootste aantal Syrische vluchtelingen opgenomen. Op zeker moment zat het land op 1,5 miljoen Syriërs, op een bevolking van 4,2 miljoen.” Van het geld dat de EU aan Libanon geeft, gaat nog geen kwart naar vluchtelingen. De rest gaat naar de veiligheidsdiensten: het leger en de lokale politie. Weten we zeker dat er geen geld naar Hezbollah gaat, dat immers onderdeel uitmaakt van de Libanese regering, en ook weleens met het leger coördineert? “Dat weten we zeker – er gaat absoluut geen geld naar Hezbollah, daar kan ik duidelijk over zijn”, zegt Yahya.

De vluchtelingen worden gebruikt voor politiek gewin – door populisten, op dezelfde manier als in Europa

Hoe is het politieke draagvlak voor vluchtelingen in Libanon?
“De vluchtelingen worden gebruikt voor politiek gewin – door populisten, op dezelfde manier als in Europa: al deze vluchtelingen zouden hier naartoe komen om onze manier van leven te veranderen. Ze stelen onze banen, jagen de criminaliteitscijfers omhoog…”

“Het is hetzelfde discours als je in Europa ziet. Het grote verschil is dat Libanon al langer met existentiële angsten kampt. Het land is gebouwd op de gedeelde macht van de verschillende religieuze sektes en religieuze gemeenschappen. Aanvankelijk verhielden de christenen en moslims zich in een 50/50-evenwicht. Maar die demografische balans binnen de bevolking is sindsdien gewijzigd. Premier Al-Hariri zei in zijn toespraak vorige week dat hij zich niettemin aan het Taif-akkoord houdt, waarin die verhouding van 50/50 is vastgelegd.”

Het is vruchtbare grond voor xenofobie

Waar zijn de Libanezen bang voor?
“Doordat de meerderheid van de vluchtelingen soennitische moslims zijn, worden ze op een lelijke, erg populistische manier gebruikt: om de angst op te stoken, de angst voor de ander. Het idee dat er plotseling 1,5 miljoen vluchtelingen uit een andere gemeenschap bij zijn gekomen, ook al hebben die geen politieke rechten noch enig uitzicht daarop, veroorzaakt veel onrust in het land.”

Niemand wil dat de vluchtelingen blijven

“Libanon heeft altijd al een problematische geschiedenis met Syrië gehad. Er is altijd vruchtbare grond voor conflict, en veel woede. Daarnaast heeft Libanon moeizame ervaringen met de Palestijnse vluchtelingen en de PLO. Zelfs al zijn de twee ervaringen heel verschillend – de Syrische vluchtelingen hebben geen gewapende oppositiegroep hier, om maar een belangrijk verschil te noemen – toch zit die vergelijking bij veel Libanezen in het achterhoofd. Het is vruchtbare grond voor xenofobie.”

“Een paar weken geleden is een Libanees meisje verkracht door een man die op het huis van haar ouders paste. Hij bleek Syriër te zijn. Het stadje Mizwara heeft daarna alle Syriërs die daar woonden collectief gestraft en ze allemaal weggestuurd.”

Soms laten ze zich ontglippen dat ze nadenken over de ‘onvrijwillige terugkeer van Syriërs’

Overstijgt die argwaan de partijgrenzen?
“Ja, die zit in het hele publieke discours. Niemand wil dat de vluchtelingen blijven. Iedereen heeft het erover dat de vluchtelingen terug moeten. Ook Future, de partij van de soennitische premier Al-Hariri, doet daaraan mee. Al-Hariri zei woensdag op een bijeenkomst van bij ons letterlijk: “Een politieke oplossing in Syrië moet de terugkeer van de 1,5 miljoen vluchtelingen in Libanon omvatten.” Hij zei er wel bij dat hun veiligheid daar dan gegarandeerd moet zijn.”

“Eerder sprak Al-Hariri uitsluitend over de vrijwillige terugkeer van Syriërs, terwijl de president – de maronniet Michel Aoun, geallieerd aan Hezbollah – het botweg heeft over ‘de terugkeer’ van de Syriërs. Soms laten ze zich ontglippen dat ze nadenken over de ‘onvrijwillige terugkeer van Syriërs’, en ik vrees dat dit een serieus issue gaat worden. Het is een erg giftig discours.”

Libanon heeft in een paar jaar tijd een kwart van haar bevolking aan extra inwoners moeten absorberen

“En let wel: dit is een land van 4,2 miljoen burgers. Om dan zulke aantallen vluchtelingen op te nemen is een enorm klus. Libanon heeft in een paar jaar tijd een kwart van haar bevolking aan extra inwoners moeten absorberen, en dat bovendien in een tijd dat de regering in crisis verkeerde. Er is dus geen enkele twijfel dat het een grote last is voor het land, en voor de gemeenschappen die aanvankelijk oprechte gastvrijheid hebben betracht. Maar nu, vijf jaar later, is er geen eind in zich; en de meeste vluchtelingen hebben zich gevestigd in de armste gebieden van Libanon. Het is een race naar de bodem. Er is grote competitie tussen de armste Libanezen en de Syrische vluchtelingen, vooral in de informele sector waar de meeste Syriërs werken, zoals in de landbouw en constructie. De competitie is veel minder in de formele sector, want daar zijn werkrestricties, daar zijn werkvergunningen voor nodig.”

“Om eerlijk te zijn: de meeste Syriërs uit de middenklasse zijn naar Europa vertrokken. Degenen die in Libanon zitten, zijn hoofdzakelijk mensen die het zich niet konden veroorloven naar Europa te gaan. Hun probleem is dat ze niet terug naar huis kunnen: het is simpelweg niet veilig in Syrië. Dat Bashar al-Assad aanblijft, maakt hun terugkeer onmogelijk: ze zijn Syrië ontvlucht vanwege zijn regime, de bombardementen, het geweld. De gedachte dat ze weer onder datzelfde regime moeten leven, verlamt ze. Ze zijn als de dood om terug te gaan.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons