In maart verzocht de Europese Commissie de regering van Bangladesh dringend om in te grijpen in de verslechterde positie van textielvakbonden. Dat verzoek werd genegeerd. In een nieuwe brief constateert de Commissie nu dat er niets is gebeurd en stelt zij Bangladesh een ultimatum: het land moet uiterlijk op 15 augustus aan de gestelde eisen tegemoet komen. “De duimschroeven worden een slag aangedraaid.”
18 mei was de deadline: dan moest tijdens een evaluatiebijeenkomst duidelijk worden of Bangladesh de arbeidswetgeving voor textielwerkers had verbeterd. Gebeurde dat niet, zo dreigde de Commissie, dan zou zij een onderzoekscommissie starten, waarna de huidige gunstige voorwaarden van markttoegang tot Europa ingetrokken konden worden.
Al langer bekend
Dat Bangladesh de wetgeving moet aanpassen, omdat deze niet in lijn is met de fundamentele arbeidsnormen van de ILO (de International Labour Organization), weet het land al al sinds de afspraken gemaakt zijn. Zo ondertekende de Bengaalse overheid in 2013 het EU Sustainability Compact, waarmee zij instemde met een wetsherziening en het respecteren van arbeidsrechten, waaronder vakbondsvrijheid. Daarnaast heeft de ILO in juni vorig jaar een rapport uitgebracht waarin zij een ‘special paragrapgh’ wijdde aan zaken die de Bengaalse overheid moest verbeteren.
Onderzoek naar schendingen
Maar Bangladesh liet niets van zich horen, constateerde de Commissie op 18 mei. Dus ging er eind mei een tweede brief uit. Hierin meldt de EC dat op 15 augustus een onderzoek naar de schendingen van de arbeidsrechten wordt ingesteld, tenzij Bangladesh rap aan de eisen van de Commissie tegemoetkomt.
Agnes Jongerius, Europarlementariër voor de PvdA en oud-voorzitter van de FNV, is blij met de hardere opstelling van de Commissie. “Was de eerste brief nog verzoekend van aard, nu overheerst de negatieve toon. De duimschroeven worden een slagje verder aangedraaid.”
In de eerste brief stonden een aantal punten waarop de Commissie verbetering wilde zien: ga fatsoenlijk om met mensen die vakbonden willen oprichten, registreer die vakbonden, zorg ervoor dat de arbeidswet in lijn is met de ILO-normen en dat de huidige wetgeving voor de exportgerichte zones wordt aangepast.
Mishandeling van vakbondsleiders
Bangladesh heeft volgens Jongerius op één punt een halve stap gezet. “Er lag een wet klaar waarin de export processing zones ontheffing kregen van de standaard arbeidswetgeving. Die wet hebben ze zo goed als ingetrokken, de parlementaire behandeling ervan is stopgezet.”
Dat zou je als een positief signaal kunnen zien, zegt Jongerius. Maar op het tweede punt –zorg dat vakbonden geregistreerd worden – is er volgens haar juist sprake van obstructie: er gebeurt hoegenaamd niets. “Tegelijkertijd duiken er de laatste weken allerlei berichten op over mishandeling van vakbondsleiders, terwijl de politie toekijkt en er niets tegen doet.”
Werknemers in elkaar geslagen in #Bangladesh bij poging tot oprichten vakbond. Hier wordt onze kleding gemaakt! Lees https://t.co/rJEUpZspNJ pic.twitter.com/13zzuWSXss
— Mondiaal FNV (@FNVMondiaal) 13 juni 2017
Hoewel Bangladesh flink schrok van de brief die ze in maart ontvingen, zo constateerde Jongerius toen ze die maand in Dhaka was, de hoofdstad van het land, lijkt die toch onvoldoende indruk te hebben gemaakt. “Toen ik daar was, merkte ik dat er een gevoel heerste van ‘Waarom moeten ze nou steeds ons hebben? Waarom concentreren jullie je zo op Bangladesh?’ Maar dat is omdat er na Rana Plaza een gezamenlijke poging is ondernomen om de kledingsector daar naar een beter niveau te krijgen. Je kunt als land niet zeggen ‘Geef mij de middelen om arbeidsinspecteurs in te voeren’, en dan vervolgens niets meer doen.”
Vakbonden zijn een last
Een complicerende factor is dat Bangladesh zichzelf steeds meer als een eenpartijstaat ontpopt, en onafhankelijke vakbonden daarin zelden welkom zijn. “Vakbonden vinden ze lastig, ze zitten niet te wachten op een onafhankelijk platform van werknemers. Misschien ook omdat ze denken dat ze zonder zulk ‘gezeur’ meer werkgelegenheid kunnen aantrekken.”
Maar dat is absolute onzin, zegt Jongerius. “Grote Amerikaanse en Europese exportgerichte merken hebben juist tegen de Bengaalse overheid gezegd: pas nou je wetgeving aan en zorg dat die in lijn ligt met de internationale normen van de ILO, de International Labour Organization.” Een ander teken aan de wand: de kledingtop die eind februari in Bangladesh plaatsvond, werd geboycot door kledingmerken als C&A en H&M. Dit naar aanleiding van ontslagen textielarbeiders en de arrestatie van 35 vakbondsleiders begin december.
Bangladesh zegt eigenlijk tegen de ILO: hartstikke bedankt, maar we doen er niks mee.
Dat Bangladesh de ILO niet serieus neemt, terwijl deze organisatie al veel heeft geïnvesteerd in het land, is zorgelijk. “De ILO is echt geen speeltje van het westen. Het is een wereldorganisatie die veel kantoren in Bangladesh heeft geopend om advies, hulp en ondersteuning te bieden. Ze hebben de Bengaalse regering ook advies gegeven hoe die arbeidswetgeving eruit zou moeten zien en hoe je werknemers in export processing zones zou moeten behandelen. Maar het wordt allemaal genegeerd. Bangladesh zegt eigenlijk tegen de ILO: hartstikke bedankt, maar we doen er niks mee.”
Harde sancties
Het is voor het eerst dat de Commissie met zulke harde sancties dreigt bij schendingen op sociaal gebied. De brief die de Commissie heeft verstuurd aan de regering van Bangladesh stelt zelfs meer eisen dan de resolutie die het Europees Parlement afgelopen woensdag aannam.
“De Commissie heeft in het verleden alleen actie ondernomen als landen in oorlog waren of als er sprake was van grove mensenrechtenschendingen. In dit geval gaat het om de arbeidsomstandigheden die niet deugen in een land”, aldus Jongerius.
Bezorgd over consequenties
Ben Vanpeperstraete van Clean Clothes Campaign, de Engelse tak van de Schone Kleren Campagne, vindt dat de regering van Bangladesh ruimschoots tijd heeft gehad om de vereiste arbeidshervormingen door te voeren. ‘Het recente geweld tegen vakbondsleden en arbeiders toont aan dat de situatie op geen enkele wijze is verbeterd; Integendeel, die is verslechterd. Het is van vitaal belang dat de Europese Unie een duidelijk onderzoek begint.’
Jongerius hoopt dat het niet zo ver hoeft te komen. “Ik ben blij met de nieuwe brief van de Commissie. Als ze zich daar niet aan de regels willen houden, moet je bereid zijn om te zeggen: ‘Beste regering van Bangladesh, zo doen wij geen zaken’.” Tegelijkertijd is de Europarlementariër bezorgd over de mogelijke consequenties voor de Bengalese textielarbeiders. “Ik hoop dat we de handelsvoordelen niet hoeven in te trekken, want dat heeft desastreuze gevolgen voor de werkgelegenheid van een heleboel mensen daar.”
Wanneer is het geduld van de Commissie op? “De brief geeft een duidelijke deadline: 15 augustus. Het geduld is niet onuitputtelijk.”
