‘Geen mening hebben over zwarte Piet is niet meer mogelijk’

Je mailde me op een moment dat exemplarisch was voor hoe ik nu in deze discussie sta. Ik was net bezig met de opening van een tentoonstelling in het Van Abbemuseum, en letterlijk bij de buren, bij het stadhuis van Eindhoven, vond een manifestatie van Kick Out Zwarte Piet plaats. De directeur van het museum en de curator vroegen me of ik ernaartoe zou gaan.

Ze waren duidelijk bezorgd. Het Van Abbemuseum weet namelijk net als ik wat een kritische kijk op zwarte Piet teweegbrengt. In 2008 hebben zij door een kunstproject Petra Bauer en Annette Kraus te maken gehad met doodsbedreigingen omdat de kunstenaars een kritische mars tegen zwarte Piet wilden organiseren. In haar boek Witte Onschuld heeft professor Gloria Wekker een analyse opgenomen van de brieven die de kunstenaars en het museum ontvingen. Zelfs ik kreeg er, na alles wat ik zelf al aan haat heb meegemaakt, rillingen van.

KOZP vergaat het anders. Ik heb veel respect voor het organisatorische werk dat erachter zit, maar het lijkt nu meer te gaan over het eensgezind confronteren van racisten dan het opwekken van lokaal verzet. Ik ben bijvoorbeeld meer benieuwd naar de komende tentoonstelling ‘de Surinaamse School’ in het Stedelijk Museum en hoe die zal bijdragen aan het beeld van wat er in Nederland nu mogelijk is. Het gebeurt niet elke dag dat het Stedelijk Museum zijn nek voor je uitsteekt.

Want inderdaad: we zijn acht jaar verder, sinds ik op mijn studentenkamer met karton een logo maakte met de tekst ‘Zwarte Piet Is Racisme’, en dat met HEMA-krijtbordverf op Zeeman-shirts spoot, sinds ik gesprekken aanging en het land op z’n kop stond. Acht jaar debat en media-aandacht. Ook ik vraag mij af: zijn we iets opgeschoten of is er alleen maar meer weerstand?

Als publieke figuren af en toe wél stelling nemen tegen racisme, is dat vaak van tijdelijke aard en niet bedoeld om daadwerkelijke verandering in gang te zetten. Een opiniestuk hier of een column daar voedt dezelfde aandachtsmachine waarin racisme vooral als entertainment wordt gezien. Ik ben tot de conclusie gekomen dat reageren op columns van bijvoorbeeld Volkskrant-journalist Jean-Pierre Geelen, die het wil opnemen voor voetbalracisten, of schrijver en medeoprichter van PowNed en WNL Marianne Zwagerman, die het wil opnemen voor mensen die ‘kritisch berichten over migratie, asielbeleid en rassenverschillen’, een dagtaak is waar ik voor pas.

Een onlangs hoog opgelopen gesprek over racisme tussen journalist Arnold Karskens en de Amsterdamse GroenLinks-wethouder Rutger Groot-Wassink kreeg veel applaus omdat Groot-Wassink Karskens tegensprak. Maar de grote vraag is: waarom nodigt het programma Karskens uit om racisme te komen verdedigen? Dat polderen waar jij het over hebt, is gemeengoed binnen de Nederlandse media. Daar worden racisme en antiracisme als twee gelijkwaardige beginpunten van een gesprek gezien.

Tekenend daarvoor is dat de Volkskrant onlangs, tegen mijn wens in, mijn Zwarte Piet Is Racisme-ontwerp uit 2011 heeft opgenomen in een lijst van honderd voorwerpen uit de Nederlandse popcultuur. In diezelfde lijst staan ook objecten als de roze plopkap van GeenStijl. Een shirt dat specifiek antizwart racisme aankaart op hetzelfde niveau plaatsen als de beeldtaal van een racistische site doet mijn project geweld aan. Acht jaar geleden vormde het shirt volgens de veiligheidsdriehoek van Dordrecht nog een ‘gevaar voor de publieke orde’, en nu bestempelt men het als popcultuur.

Er is bij dit onderwerp geen redelijk midden meer, mensen zijn gedwongen kleur te bekennen. Ik zie onafhankelijke media ontstaan die witheid niet centreren, zoals Dipsaus Podcast en Olave Talks. Een kritische, zwarte vrouw als jij leidt nu OneWorld. In 1982 werd de experimentele documentaire over representatie van zwarte mensen en zwarte Piet, We’re doing it for the Children – verwijzend naar ‘het kinderfeest’ – van the Cultural Media Collective niet eens op de Nederlandse televisie vertoond.

Ik weet dat de stroefheid van structurele verandering rondom racisme maar een deel van het verhaal is. Het andere deel is dat er nu niet een paar mensen met een shirt met het statement ‘Zwarte Piet Is Racisme’ bij de intocht staan, maar meer dan duizend mensen op verschillende plekken in het land datzelfde statement uitdragen voor, tijdens en na de intocht.

Ik ben in mijn kunst nog altijd bezig met de positie van mensen van kleur in Nederland en hoe de manier waarop zij worden behandeld verband houdt met het koloniale verleden. De expositie waar ik mee bezig was toen je me mailde gaat deels over hoe mijn familieleden zich de opstand op Curaçao tegen Shell en Nederland in 1969 herinneren. Wij nemen de ruimte om onszelf te centreren.

Daar put ik ook hoop uit. Zo blijf ik mijn steentje bijdragen terwijl anderen demonstreren, rechtszaken voeren of weer in de pen klimmen tegen publieke figuren die niet van plan zijn om echte verandering door te voeren. Maar het gaat bij die acties ook niet om hen. Het gaat om het creëren van een kritieke massa die tot echte veranderingen kan leiden. Al deze acties samen zijn belangrijk omdat we racisme op verschillende niveaus moeten aanpakken. En dus richt ik me op wat ik wel zelf in de hand heb: mijn werk als kunstenaar. Ik hoop dat je langskomt, zodat ook jij weer hoop krijgt. Laat weten wanneer, dan geef ik je persoonlijk een rondleiding.

Quinsy