Overbevolking is juist allesbehalve een schadelijke mythe

Beste Lawrence,

Onlangs benaderde je me via Twitter. Je had een stuk geschreven over ‘de schadelijke mythe van overbevolking’ en je vroeg me hierop te reageren.

Mijn primaire reactie op je stuk is dat ik het schadelijk vind wanneer mensen op een serieus, hoogwaardig platform als OneWorld stukken publiceren waarin staat dat overbevolking een (schadelijke) mythe is. Zeker op de wijze waarop jij dit hebt gedaan: namelijk door een opsomming van feitelijkheden te presenteren, maar met weglating van een aantal cruciale details, waardoor je conclusie een zeer foute is.

Ik heb wel eens iemand horen zeggen dat er bij hem achter in de vijver nog ganzen zwommen, en “die zagen er gezond uit, dus er bestaat niet zoiets als problematiek door klimaatverandering”.

Je beschrijft in je stuk een aantal zaken, maar de basis van je verhaal is dat het probleem niet ligt bij het aantal mensen, maar bij de westerse levensstijl.

Je zegt letterlijk: “Er zijn verschillende onderzoeken over hoeveel mensen de aarde kan ondersteunen, van twee miljard tot aan een triljard mensen. Het blijft giswerk, want het is afhankelijk van allerlei factoren, zoals of iedereen vegan is, en wat het verdere consumptiepatroon is. Maar het feit dat de aarde nu al iedereen kan voeden, maar dat het niet gebeurt, zegt al veel.”

Graag wil ik dit laatste stukje even uitlichten: “het feit dat de aarde nu al iedereen kan voeden, maar dat het niet gebeurt, zegt al veel.” Onthoud dit voor later.

Vervolgens citeer je iets verderop landbouweconoom Niek Koning in een artikel op Foodlog waarin hij schrijft: “Als de welvaartsstijging overal tegelijk was begonnen, dan was de wereldbevolking beperkt gebleven tot vier à vijf miljard mensen.”

Even los van of dit klopt. Het is een als-dan situatie. Als dit was gebeurd, dan was dat (mogelijk) het gevolg geweest. Leuk om over na te denken, maar niet relevant voor de werkelijke situatie. De welvaartsstijging is niet overal tegelijk gebeurd. Bovendien, de manier waarop onze welvaart (en gezondheid) zo snel steeg kón ook niet overal tegelijk gebeuren, want die ging namelijk voor een deel ten koste van de situatie elders. De uitspraak van Niek Koning lijkt me dus hoe dan ook op zijn minst discutabel. En de werkelijke situatie is: we zijn met 7,6 miljard mensen – and counting.

In je laatste alinea schrijf je: “Het is duidelijk wat de échte oorzaak is van klimaatontwrichting. Niet de groei van de wereldbevolking, maar het consumptiepatroon van het westen. Als wij onze welvaart delen, onze westerse levensstijl inruilen voor een duurzame variant en als samenleving emanciperen, dan kunnen we een wereld creëren voor iedereen.” Alweer een als-dan situatie.

Als het regent dan word je nat.

Maar, beste Lawrence, het regent niet. En het gaat ook niet regenen. Kijk eens hoe panisch veel Nederlanders al worden wanneer ze horen dat er een paar vluchtelingen in hun wijk komen wonen. Er heerst een enorme angst om ons bezit, onze welvaart, onze levensstijl te delen. Te verliezen.

Tegelijkertijd groeit de wens naar een welvaartsniveau zoals wij dat hier kennen in steeds meer delen van de wereld. Consumptie groeit. Gezondheidszorg wordt wereldwijd beter.

Onze welvaart leidde eerst tot groei, in eerste instantie simpelweg omdat niet het grootste deel van de mensen doodging voordat ze de leeftijd bereikten om zich voort te planten. Hoera voor goede rioolsystemen. Hoera voor de gezondheidszorg. Hoera voor de geïndustrialiseerde landbouw en veeteelt.

En uiteindelijk leidde onze welvaart tot stagnatie. We hóeven niet meer vijftien kinderen te baren om twee kinderen tot de volwassen leeftijd te laten groeien. En ditzelfde gebeurt op steeds meer plaatsen in de wereld. Maar feit is dat we de komende eeuw nog wel doorgroeien, tot waarschijnlijk iets boven de elf miljard mensen. En die mensen die worden allemaal steeds ouder, en we willen allemaal steeds meer, meer, meer consumeren. Terwijl onze grondstoffen opraken. Er steeds minder zoet water voor handen is. Klimaatverandering het steeds moeilijker maakt om oogsten te laten lukken. Ja, zelfs met alle technieken die er zijn en alles wat we nog gaan bedenken wordt het een extreem ambitieuze exercitie om al deze mensen te voeden. Al was het maar omdat nieuwe techniek niet goedkoop is. En al was het maar omdat schaarste van grondstoffen de prijzen zullen doen stijgen, waardoor het voeden van mensen slechts haalbaar is wanneer the sky the limit is. Maar de praktijk is dat onze wereld en onze systemen marktgedreven zijn. The sky ís niet the limit: geld is the limit.

Wanneer technische oplossingen worden ingezet om slimmer voedsel te produceren, of om eindige grondstoffen zoals fosfaat (nodig voor voedselproductie) uit de oceaan te filteren, dan zit daar een kostenplaatje aan vast dat gedekt moet worden. Bovendien zal de vraag stijgen met de hoeveelheid mensen. Heel praktisch betekent dit dan dat je brood straks drie (of vijf of tien) keer zo duur wordt. En jij, beste Lawrence, kunt dat misschien nog opbrengen. Maar voor de meeste mensen geldt dit niet. Voeding – of het voeden van de wereld – wordt simpelweg onbetaalbaar.

Dus nee, je kunt niet zeggen dat overbevolking het enige probleem is. Maar het is wel de belangrijkste factor in een spectrum aan problemen.

Ik kom nog even terug op de door jou zo mooi geformuleerde woorden: “het feit dat de aarde nu al iedereen kan voeden, maar dat het niet gebeurt, zegt al veel.”

Wat dit zegt, is hoe de mens functioneert. En dat is niet mooi. Want inderdaad, zelfs in de huidige situatie waarin wereldwijd 40 procent van de totale hoeveelheid voedsel nog wordt weggegooid, en waarin een miljard mensen obese zijn, leven een miljard mensen met honger. Dus in een situatie waarin we de hele wereld daadwerkelijk vrij gemakkelijk van voedsel zouden kunnen voorzien, zijn er andere (marktgedreven) belangen die maken dat dit toch niet gebeurt.

Extra winst voor een paar is in de praktijk nú al belangrijker dan het welzijn van het geheel. Meer mensen, dat betekent: meer wezens die zichzelf niet mooi gedragen ten opzichte van elkaar én onze planeet.

Over niet al te lange tijd zitten we in een situatie waarin we geen overschot meer hebben. Waarin we ons uiterste best moeten doen om überhaupt voldoende voedsel te kunnen produceren voor alle mensen die dan op deze aardbol leven.

In tijden van schaarste bewijst de mens zich zelden van haar meest sociale kant. We gaan niet delen. We gaan redden wat we voor onszelf kunnen redden. Met een grote reserve voor een hele kleine groep.

Dus dat iets theoretisch of technisch haalbaar is, wil nog niet zeggen dat het ook praktisch haalbaar is. Dat iets praktisch haalbaar is, betekent in de praktijk nog niet dat we het gaan doen.

Tel bovenstaande bij elkaar op. En overbevolking is allesbehalve een schadelijke mythe.

Met groet,

TINKEBELL.