Een week na de aanslag op de Berlijnse kerstmarkt heerst in de Duitse hoofdstad een sfeer van nonchalance, schrijft Anna Linders, woonachtig in Berlijn. De stad laat zich niet gek maken en presenteert zich als een kritische, nuchtere hoofdstad. Toch is het gevoel van spanning en dreiging niet te negeren. Verdeeldheid ligt op de loer.
Het Italiaanse genot stond maandag 19 december om 20.02u centraal. Trots liet ik mijn vrienden mijn nieuwe leven als afgestudeerde in Berlijn zien. De stad van vrijheid, progressiviteit, diversiteit, genuanceerd activisme en roering. De pizza’s werden gekeurd en weggespoeld met pullen bier. De gasten vierden hun leven en de smartphones hadden een keer geen vaste plek op tafel. Uitbuikend was het tijd voor een snelle telefoon-check. 68 whats-app berichten, 10 gemiste oproepen en 6 voicemails. Er was een aanslag in Berlijn gebeurd en of ik oké was. Het contrast tussen mijn directe sociale omgeving en mijn digitale was enorm. Blijkbaar hadden mijn contacten in Amsterdam sneller kennisgenomen van de vrachtwagen die het leven van 12 glühwein drinkende mensen had gekost, dan wij, de Berlijnse pizza-eters, zelf.
Razende berichtgeving vormt de perceptie
Snel zet de berichtgeving over de aanslag voort en checken wij of al onze bekenden ongedeerd zijn. Facebook vraagt mij of ik mijzelf veilig wil markeren voor ‘de aanslag.’ Om familie en vrienden gerust te stellen, ondersteun ik de aanname dat het een aanslag is. Zonder concreet bewijs, raast het nieuws, en de geruchten die daarmee gepaard gaan, de stad over.
Een gevoel van dreiging in Duitsland wordt door de reacties op de aanslag versterkt. Zo spreekt Merkel al de dag na de aanslag over de ernst als de dader een vluchteling zou zijn, roept CSU-leider Seehofer op voor een strenger vluchtelingenbeleid en grijpen rechts-extremisten hun kans. Zo uit de anti-islamitische, populistische organisatie Pegida in Dresden haar woede en gaan aanhangers de straat op als protest tegen het asielbeleid. De rechts-extremistische AfD noemt de slachtoffers ‘Merkel’s Tote’. En ook personen als Marine le Pen en Geert Wilders geven Angela Merkel de schuld.
Ontnuchtering onder de Berlijners
Maar echt onder de indruk van de wirwar aan informatie en oproepen lijken de Berlijnse burgers niet. Zij lijken geen hoop te vinden in hun kanselier’s woorden voor saamhorigheid, noch raken ze in paniek van de schreeuwende krantenkoppen 'ANGST'. Een bepaalde nonchalance heeft de boventoon. Desalniettemin domineert de gebeurtenis het straatbeeld. Het is stiller op straat en het onderwerp duikt in elk gesprek op. “Een kwartier voordat die gek iedereen omver reed, stond ik daar nog met mijn braadworst”, zegt een 30-jarige in de späti (avondverkoop) terwijl hij een flesje Club Mate, een Duits energiedrankje, pakt. “Na Parijs en Nice was het te verwachten dat Berlijn het volgende doelwit zou zijn”, antwoordt de verkoper droog.
Niet de terreur zelf, maar de berichtgeving op sociale media en reacties uit de politiek staan centraal
Een nuchtere, kritische toon is ook onder de studenten te ontdekken. Tijdens het ontbijt wordt er door een clubje studenten gediscussieerd in een hip café in het internationale stadsdeel Neukölln. Niet de terreur zelf, maar eerder de berichtgeving van de sociale media en de politieke reacties staan centraal. Besproken wordt hoe overhaast conclusies zijn getrokken, vluchtelingen opnieuw in een zwart daglicht zijn geplaatst en het kwaad van de aanslag is versterkt door rechts-extremisten die als ‘Wütburger’ hun fratsen rechtvaardigen. Gefrustreerd stellen de studenten de gebeurtenis in perspectief. “Vorig weekend zijn er 25 doden gevallen door een door IS geclaimde aanslag op de koptische kerk in Caïro. Daar staan we dan weer niet bij stil”, zegt politicologiestudent Max. “De echte crisis ligt niet in de terroristische aanslagen of in de komst van vluchtelingen, maar in de reacties van de samenleving en het onvermogen van de politiek een duurzame oplossing te bieden.” “Het ligt aan onze beeldvorming, niet aan de mogelijkheden”, betoogt psychologiestudent Sophie uit Beieren.
Als symbool dat haat, angst en onzekere informatie het dagelijks leven niet mogen beïnvloeden, gaan Berlijners de straat op. Twee dagen na de aanslag verenigt Berlijn zich bij Brandenburger Tor onder het mom ‘Berlijn Zusammen’ en in de buurt van de kerstmarkt, waar begin vorige week een scene van horror was, zingen honderden mensen ‘We Are The World.’ Berlijn wil laten zien dat zij voor een open, diverse en solidaire samenleving staat en zich niet laat afschrikken. “Als wij op aanslagen blijven reageren met paniek en haat, helpen wij terrorisme zijn doel te behalen. Het is erop gericht verdeeldheid te creëren en angst te zaaien”, zegt een moeder met twee kinderen tussen het zingen door.
Spanning in de nasleep
Ondanks de nuchterheid die heerst in de stad is er ook verdeeldheid te herkennen. Er is een tweesplitsing tussen degene die angst en woede voelen en degene die voortleven zoals altijd. Een facebook-post van een collega en geboren en getogen Berlijner komt langs: over hoe de vluchtelingen beter gecontroleerd moeten worden. Merkel’s beradenheid wordt door sommigen gezien als een onbegrip voor de gevoelens van haar burgers. De spanning zal onder de Berlijners niet snel genoemd worden, maar is wel voelbaar. Zo vragen zij zich af hoe dit de verkiezingen van volgend jaar zal beïnvloeden en of het inderdaad betekent dat vluchtelingen teruggestuurd gaan worden.
Maar spanning is een week na de aanslag toch vooral gericht op aankomend weekend: Oud en Nieuw. Krachtig is Berlijn de Kerst doorgekomen. De sociale media heeft haar kracht weer laten zien, vele geruchten zijn bevestigd en de Berlijners nippen weer aan hun Glühwein op de kerstmarkt in Charlottenburg. Maar op de vraag of Berlijn uitkijkt naar 2017, lijkt niemand volmondig ‘ja’ te durven antwoorden.
