Een andere maatregel van de EU is dat haar leiders overeenkomsten sluiten met ‘veilige landen’ in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, om te voorkomen dat vluchtelingen überhaupt aan de Europese grenzen verschijnen. Als gevolg van de militarisering van de grenzen en door de overeenkomsten die de Europese Unie sluit met transitielanden, wordt vluchten steeds gevaarlijker.
Deals met veilige landen
Nadat in 2015 door de burgeroorlog in Syrië de komst van vluchtelingen in Europa enorm toenam zochten Europese leiders – uit vrees voor het rechtspopulisme – naar oplossingen om deze toestroom een halt toe te roepen. Eén van de oplossingen was het vluchtelingenakkoord dat de EU in maart 2016 sloot met Turkije. In dit akkoord beloofde Turkije alle migranten die illegaal Europa bereikten via Turkije terug te nemen. In ruil hiervoor zegde de EU toe een bedrag van zes miljard beschikbaar te stellen voor de opvang van migranten in Turkije. Daarbij zou de EU de al aanwezige vluchtelingen in Turkije opnemen.
Als gevolg van de deal tussen Brussel en Ankara nam het aantal migranten dat Europa bereikte drastisch af. In 2015 registreerde VN-vluchtelingen organisatie UNHCR nog ruim 850 duizend migranten die via Turkije Europa bereikten: na de deal daalde dit aantal in een rap tempo naar circa 30 duizend per jaar. Door het veronderstelde succes van het EU-Turkije vluchtelingenakkoord, wordt de deal door Europese politici gezien als een blauwdruk voor nieuwe vluchtelingendeals met veilige landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Een goed voorbeeld van een vergelijkbare deal is het vluchtelingenakkoord dat de EU in 2017 met de Libische kustwacht sloot. In deze deal kwamen de EU en de Libische kustwacht overeen dat de Libische kustwacht in ruil voor financiële steun alle vluchtelingen op weg naar Europa tegen zou houden.
Vermoord bij de grens
Hoewel door de vluchtelingendeals het aantal vluchtelingen op Europees grondgebied afneemt, neemt het aantal mensen dat op zoek is naar een veilig heenkomen niet af. Zo sloot Turkije onmiddellijk na het ondertekenen van het vluchtelingenakkoord de Turks-Syrische grens. En daar bleef het niet bij. Al in 2014 begon Turkije met het bouwen van een 781 kilometer lange grensmuur op de Turks-Syrische grens. Gefinancierd met Europees geld is deze ondoordringbare grensmuur voorzien van militaire snufjes om iedereen te detecteren die deze grens wil oversteken. Vluchtelingen die het toch wagen om het oorlogsgeweld in Syrië te ontvluchten worden door Turkse militairen bij de grens teruggestuurd. Regelmatig wordt hierbij door Turkse militairen met scherp geschoten. Human Right Watch schat dat sinds april 2016 meer dan 422 vluchtelingen gedood zijn door Turkse militairen.
En de Turkse grens blijft gesloten. Zelfs toen er als gevolg van het hernieuwde offensief van de Syrische regering en Rusland honderdduizenden Syrische burgers naar de Turkse grens vluchtten. Begin september gaf de Turkse president Erdoğan zelfs te kennen één miljoen Syrische vluchtelingen terug te willen sturen naar Syrië.
Smokkelbendes
In het tweede land waarmee de EU in 2017 een akkoord heeft gesloten is de situatie nog schrijnender. Door de burgeroorlog die sinds 2011 Libië teistert, is het land een vrijplaats voor gewelddadige smokkelbendes geworden die vluchtelingen voor veel geld naar Europa proberen te brengen. Sinds 2014 wisten jaarlijks meer dan honderdduizend vluchtelingen Italië via Libië te bereiken. Dit veranderde na het akkoord tussen de EU en de Libische kustwacht. Na het sluiten van de deal nam het aantal vluchtelingen dat de Italiaanse kust bereikte in rap tempo af.
Hiertegenover staat dat verhoudingsgewijs het aantal vluchtelingen dat omkomt op de Middellandse Zee enorm is toegenomen. Een andere nare bijkomstigheid van de overeenkomst tussen de EU en de Libische kustwacht, is dat sinds de deal detentiecentra in Libië overvol zijn geraakt. Op dit moment verblijven meer dan zesduizend vluchtelingen in één van de Libische detentiecentra. En de omstandigheden zijn er erbarmelijk; het ontbreekt er aan vrijwel alle basisbehoeften. Daarbij worden vluchtelingen door gewelddadige bendes uitgebuit, mishandeld en krijgen zij te maken met seksueel geweld. Ook wordt hen het oorlogsgeweld van de Libische burgeroorlog niet bespaard. Begin juli kwamen bij een bombardement op een detentiecentrum nabij Tripoli meer dan vijftig vluchtelingen om.
Ook de EU treft blaam
Dat het uitbesteden van migratiebeleid door de EU aan landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika niet zonder consequenties is mag duidelijk zijn. Ondanks dat de situatie van vluchtelingen in Libië en Turkije aanzienlijk is verslechterd sinds de migratiedeals, zet de EU onverminderd in op vergelijkbare deals met Tunesië, Algerije en Marokko. Ondertussen schromen Europese politici niet om de EU nog steeds voor te stellen als een gemeenschap die mensenrechten hoog in het vaandel heeft staan en wordt regelmatig de slechte behandeling van vluchtelingen in Turkije en Libië gehekeld. Desalniettemin maken Europese leiders geen enkele aanstalten om de situatie van vluchtelingen in Turkije en Libië serieus te verbeteren. Laat staan dat overwogen wordt te stoppen met het uitbesteden van Europees vluchtelingenbeleid aan transitielanden in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Met het sluiten van vluchtelingenakkoorden met landen als Turkije en Libië, landen die een discutabele reputatie op het gebied van mensenrechten hebben, is de EU medeverantwoordelijk voor de mensenrechtenschendingen van vluchtelingen in de door EU gekwalificeerde veilige landen.
Protest nu extra belangrijk
Het sluiten van de Europese grenzen en het daarmee verhinderen dat vluchtelingen asiel in Europa aanvragen staat haaks op de waarden van de EU en alle mensenrechtenverdragen die de lidstaten van de EU ondertekend hebben. Oorzaken van het huidige antivluchtelingenbeleid van de EU en veel van haar lidstaten, is de opkomst van extreemrechts populisme en de onwil van de gevestigde orde om hiertegen in verweer te komen. Nu de politieke elite het af laat weten, is het extra belangrijk dat burgers in verzet komen tegen het antivluchtelingenbeleid van de EU.
