Ik heb jarenlang onderzoek gedaan naar veroudering in het Noorden van Ghana. Hier heb ik geleerd dat veroudering ook heel anders kan dan in Nederland. In Ghana worden mensen gemiddeld weliswaar minder oud, maar de mensen die een hoge leeftijd bereiken worden heel anders oud. Ook heel oude Ghanezen hebben nauwelijks hart- en vaatziekten, geen diabetes en weinig andere typische ouderdomsziekten uit het westen.
Bedenk dan dat hart en vaatziekten hier één van de voornaamste doodsoorzaken is, en dat diabetes hard op weg is om een nationale epidemie te worden door de stijgende obesitas cijfers. Tel daarbij op hoeveel miljoenen jaarlijks worden uitgegeven aan operaties, dotteren, pacemakers, stents en pillen. Dan besef je dat wij wellicht nog wel iets kunnen leren van deze oude Ghanezen.
Ouderen in Ghana zijn actief, ze scharrelen rond het erf, passen op de kinderen, helpen in het huishouden of met kleine klusjes rond het huis. Erg dik zijn ze niet. Hun gemiddelde Body Mass Index (BMI) in onze studie was 18.4. Je kunt je BMI berekenen door je gewicht te delen door je lengte in het kwadraat. Een gezond BMI zou voor ouderen tussen de 20 en de 25 moeten liggen. Europese ouderen hebben een gemiddeld BMI van rond de 26.
Erfenis
De conclusie van ons onderzoek in Ghana is dat veel verouderingsziekten in het westen het gevolg zijn van een mismatch tussen onze ‘oude’ genen en de ‘moderne’ omgeving. Het zit in onze genen om veel te willen eten en weinig te willen bewegen, zuinig met onze energie om te gaan. Ooit was dit gunstig voor onze overleving, en in veel delen van Afrika is het nog steeds gunstig, maar in onze moderne omgeving zorgen dezelfde genen voor veel verouderingsproblemen. Wij hoeven in onze moderne omgeving nauwelijks meer te bewegen en zitten hele dagen op kantoor, in de auto of thuis op de bank. Bovendien is er overal voedsel aanwezig. Het resultaat is dat we te weinig bewegen en teveel eten, ieder jaar iets dikker worden en niet op een goede manier oud worden.
We weten allemaal dat we meer moeten bewegen en gezonder moeten eten, maar dit gedrag is heel moeilijk te veranderen, juist omdat gedrag voor een groot deel genetisch is vastgelegd. Omdat het vroeger voordelig was om zoveel mogelijk calorieën te bemachtigen, vinden we calorierijk voedsel – zoals suiker of vet – nu nog steeds zo lekker. Verbieden en gebieden helpt niet tegen deze evolutionaire erfenis.
Project
Ik ben daarom Oud-of-the-box.nl gestart. Wij willen ouderen in Nederland vertellen wat we in Ghana geleerd hebben. Als veroudering het gevolg is van onze moderne omgeving, dan is de oplossing simpel: probeer niet je gedrag aan te passen, maar pas je omgeving aan zodat je vanzelf gezondere keuzes maakt!
Mensen hoeven niet opnieuw te gaan leven zoals op het Ghanese platteland, maar worden uitgedaagd om zelf met hun omgeving te gaan experimenteren. Wil je meer bewegen? Ga lunchwandelen of neem een hond. Wil je minder zitten? Zet een zit-stabureau op kantoor of ga staand vergaderen. Wil je minder eten? Koop kleinere borden en je eet 22% minder calorieën zonder dat je het in de gaten hebt. In de virtuele keuken op Oud-of-the-box.nl kun je leren dat je groenten niet in de groentela moet bewaren maar op ooghoogte. Supermarkten weten het al lang: wat op ooghoogte staat, pakken mensen eerder. Zo eet je meer groente zonder dat je het zelf in de gaten hebt en er moeite voor hoeft te doen. De tips zitten in vijf verschillende omgevingen: keuken, werkomgeving, woon- en slaapkamer, sociale omgeving en wijk en vervoer, en zijn gebaseerd op recente wetenschappelijke bevindingen over de invloed van de omgeving op het verouderingsproces.
Nominatie
Ons project is genomineerd voor de Academische jaarprijs 2013. Vanaf vandaag is de eerste versie van de website www.oud-of-the-box.nl online, met tips voor de keuken en de werkomgeving. Als Oud-of-the-box de Academische Jaarprijs wint, worden de overige omgevingen ingericht. Ook gaat dan het spel van start. Wie meedoet met Oud-of-the-box kan dan op zijn smartphone en persoonlijke webpagina bijhouden wat het effect is van de omgevingsveranderingen. Hoe is je bewegingspatroon veranderd sinds je een lunchwandeling maakt? Hoe is je buikomtrek veranderd sinds je van kleine bordjes eet? Je kunt ook anderen uitdagen wie het meeste stappen zet, of met een groep mensen op kantoor proberen om bijvoorbeeld 10 uur minder te zitten.
Levensles?
Kunnen wij iets leren van de oude Ghanezen? Kunnen wij een omgeving creëren waarin ouderen ook actiever en meer betrokken zijn en gezonder eten? Oud-of-the-box kan het grootste nationale verouderingsexperiment ooit worden. Met alle metingen die mensen zelf verrichten wordt na een half jaar de balans opgemaakt. Is het mensen gelukt om anders te verouderen? Zijn hart- en vaatziekten het gevolg van onze moderne omgeving? En wat is het effect van alle omgevingsveranderingen op beweging, eetpatronen, slaapritmes en stressniveaus?
Tot 23 oktober kunt u stemmen op een van de projecten voor de Academische Jaarprijs op http://www.wetenschap24.nl/programmas/labyrint/publieksprijs.html. Laten wij de lessen uit Afrika verspreiden. Ik hoop op uw stem!
David van Bodegom