Voor mijn promotie heb ik veel onderzoek gedaan in Ghana. Vroeger stierf in dit deel van West-Afrika een derde van de zendelingen binnen een jaar na aankomst. De bijnaam van het gebied was niet voor niets: het Graf der blanken.
Bijgeloof
Met zulke hoge sterftecijfers is het niet verwonderlijk dat de zendelingen zich overgaven aan het soort bijgeloof dat ze kwamen bestrijden. Men was ervan overtuigd dat je ziek werd van de tropenzon. Op oude foto’s staan de zendelingen daarom steevast met hun tropenhelm op. Iedereen wist immers dat je ijlend van de tropenkoorts aan je einde kwam als je hoofd door de tropenzon werd beschenen. Naast de tropenzon gaf men de schuld aan de slechte lucht. Hier dankt malaria (mala aria, slechte lucht) nog steeds zijn naam aan.
Muskietenvestje
Een ander klassiek ritueel tegen malaria in de tropen was het ‘muskietenvestje’: kolonialen dronken voor het slapen gaan een stevige borrel als bescherming tegen de muskieten. De alcohol in het bloed zou de muskieten weren, zo ging de redenering. Ik vroeg me af of het muskietenvestje ooit wetenschappelijk onderzocht was. Kolonialen over de hele wereld zweerden er in elk geval bij. Sommigen beweerden zelfs dat twee borrels voor het slapen gaan nog beter werkte.
Slaapluizen
Op zoek naar bewijs voor het muskietenvestje stuitte ik op diverse historische bronnen die een soortgelijk ritueel ook in België en Nederland beschrijven. In België zei met bijvoorbeeld bij het inschenken van laatste glaasje:
Nog ééntje voor de slaapluizen.
In Nederland rijmde men in het laatste kwart van de 19de eeuw:
Kom alle dag maar pooien [zuipen],
’t is tegen ’t steken van de vlooien.
In Nederland kwam malaria tot in de jaren ‘50 nog voor en heette ‘moeraskoorts’ of ‘anderendaagse koorts’. Ironisch genoeg heeft bij ons geen speciaal ritueel, maar de vervuiling van het oppervlaktewater door insecticiden en fosfaatrijke wasmiddelen eraan bijgedragen dat de malaria uit Nederland verdween.
Muggentent
Na een korte zoektocht bleek er inderdaad wetenschappelijk onderzoek te zijn verricht naar het beschermende effect van alcohol tegen muskieten. Ik vond het altijd al grappig dat we in het LUMC een ‘muggenkamer’ hadden voor het malariaonderzoek, maar er zijn dus meer universiteiten die er een hebben. De experimenten spreken tot de verbeelding. Ik zie voor me hoe proefpersonen tegen betaling bier moeten drinken in een tent met muggen en lijdzaam moeten toezien dat ze gestoken worden, terwijl de wetenschappers tellen hoe vaak dat gebeurt. Nog erger is het lot van de controlegroep. Zij worden met water afgescheept en moeten desalniettemin in de tent met muggen plaatsnemen.
De conclusie was van het experiment: mensen die alcohol hebben gedronken zijn aantrekkelijker voor muskieten!
Maar… ze voelen de muggensteken minder. Mocht u deze zomer nog naar de tropen gaan: doe er uw voordeel mee!
David van Bodegom