Partnerbericht

Nederlandse aanpak van abortus: leiders of achterblijvers in het garanderen van vrouwenrechten?

Internationaal wordt de strijd om het recht op veilige en legale abortus nog volop gestreden. Nederland, gezegend met een liberale wet en goede toegang tot veilige abortuszorg, fungeert daarin vaak als voorbeeld. Nederland als gidsland als het gaat om vrouwenrechten en reproductieve gezondheid. Tegelijkertijd kan het nog beter en vrouwvriendelijker. Wat heeft Nederland te bieden in de globale strijd voor veilige en legale abortus en wat kunnen wij leren van de internationale ontwikkelingen op dit gebied?

Door 28 september 2020

Nederland bewijst de positieve effecten van een goed functionerende wet

De wet afbreking zwangerschap functioneert goed, zoals ook blijkt uit de evaluatie van de wet zwangerschapsafbreking. Met een stabiel aantal van rond de 8,6 zwangerschapsafbrekingen per 1000 vrouwen in de leeftijd van 15 tot 45 jaar, heeft Nederland een van de laagste abortuscijfers ter wereld. Over het percentage onveilige abortussen wordt niet gerapporteerd, mede omdat deze in de praktijk zelden worden gezien. De lage cijfers zijn niet alleen het effect van de liberale wet en veilige abortuszorg, maar werken in combinatie met seksuele voorlichting en goede beschikbaarheid van anticonceptie voor alle leeftijdsgroepen.

Het is van belang deze feiten te benadrukken, met name omdat we waarnemen dat verworven rechten onder druk staan en de bevolking zich steeds minder bewust lijkt van de historie en noodzaak van deze rechten.

In ons werk op internationaal niveau zien we dat, ondanks het bewijs dat strenge wetten het totaal aantal abortussen niet vermindert maar enkel de kans op een onveilige abortus verhoogt, de legalisering van abortus op veel plekken onrealiseerbaar lijkt. Pleitbezorging voor legale abortus is complex, mede vanwege veiligheidsrisico’s. We moeten echter vanuit alle kanten blijven bewijzen dat legaliteit een noodzaak is om de gezondheid van vrouwen te bevorderen, en een kwestie van mensenrechten.

De centrale rol van zorgverleners in de toegang tot abortuszorg

Zowel in Nederland als in andere landen zien we dat een liberale wet de toegang tot veilige abortus lang niet altijd garandeert. Een van de factoren die daarbij een rol spelen is dat verwijzing naar de juiste zorg niet altijd goed verloopt, door onwetendheid, maar vaak ook door een negatieve attitude ten aanzien van abortus bij de zorgverlener. Ook in Nederland gaf 10% van de geëvalueerde huisartsen aan niet te willen verwijzen voor abortuszorg wegens principiële bezwaren. Dit terwijl de internationale consensus over conscientious objection voorschrijft dat elke vrouw recht heeft op onbevooroordeelde en objectieve informatie, zorg en verwijzing. Dit recht staat boven de principiële bezwaren van de zorgverlener.

Daarnaast zijn huisartsen niet altijd bekend met de richtlijnen en het systeem van abortuszorg. Er ligt in Nederland een duidelijker taak voor hen en andere eerstelijns zorgverleners, zoals verloskundigen, in de informatievoorziening en verwijzing, als wel in het beter beschikbaar maken van de abortuspil. In veel van onze partnerlanden wordt deze betrokkenheid van de eerste lijn vervuld door het verstrekken van de abortuspil, in overeenstemming met internationale studies en richtlijnen, via speciaal getrainde verloskundigen en andere eerstelijns zorgverleners. In Engeland wordt gewerkt aan de normalisering en duurzaamheid van abortuszorg door deze terug te brengen vanuit de private sector in het nationale gezondheidszorgsysteem.

In Nederland valt op dit gebied nog veel te leren. Door de abortuszorg te centreren in de abortusklinieken is veilige zorg gewaarborgd, maar blijft abortus ook onzichtbaar. Onzichtbaarheid werkt niet alleen stigmatisering in de hand, maar zorgt er tevens voor dat veel eerstelijns zorgverleners onvoldoende kennis hebben over deze zorg. Door abortuszorg, naast de abortusklinieken in de eerste lijn te integreren blijven zorgverleners beter betrokken, deskundig en getraind. Tevens zouden abortus, reproductieve rechten en attitudetraining een centralere rol moeten krijgen in de medische curricula en huisartsenopleiding.

De keuzevrijheid van vrouwen

In veel landen leiden aanvullende wettelijke verplichtingen tot onnodig gecompliceerde en lange procedures om de juiste zorg te krijgen. Denk aan een rechterlijke machtiging voor abortus in geval van verkrachting of de goedkeuring door een medische commissie voor een therapeutische abortus. De in Nederland wettelijke bedenktijd van vijf dagen is daar tevens een voorbeeld van, zoals ook werd vastgesteld in de evaluatie wet afbreking zwangerschap. Internationaal gezien is deze lange bedenktijd uniek en wordt gezien als belastend voor vrouwen die vaak al een uitgebreid beslis- en/of verwijstraject achter de rug hebben.

In alle landen waar wij werken is betere informatie over hoe vrouwen toegang kunnen krijgen tot abortuszorg noodzakelijk. In landen met strenge wetten weten vrouwen vaak niet onder welke omstandigheden abortus is toegestaan. In Nederland weten vrouwen vaak niet dat ze direct naar een abortuskliniek kunnen zonder verwijzing.

De abortuspil maakt in alle landen abortus toegankelijker en veiliger voor vrouwen. Zij geven steeds vaker de abortuspil aan als voorkeursmethode. Abortuspillen bieden ook meer autonomie in het abortusproces. In een eerdere blog reflecteerde KIT over het belang van zelf-gereguleerde abortus in tijden van COVID. In landen als Zuid-Afrika, Ierland, Engeland en Frankrijk is, in de context van COVID, consultatie op afstand toegestaan​​. Op deze manier kunnen vrouwen tijdelijk abortus middels de pil thuis uitvoeren, in overeenstemming met de richtlijnen van de WHO.

De Nederlandse rechter wees een voorstel af om tijdens COVID-19 toegang tot de abortuspil mogelijk te maken zonder een kliniek te bezoeken. Het thema van de internationale veilige en legale abortusdag is dit jaar zelf-gereguleerde abortus en tele-medicine. Het zijn geen toekomstige trends, het is een huidige, internationale prioriteit. Dit zijn onderwerpen die in Nederland moeten worden besproken, gedebatteerd en opgenomen, wil Nederland gidsland blijven op het gebied van vrouwenrechten en reproductieve gezondheid.

De auteurs erkennen dat transgender mannen en niet-binaire mensen ook abortuszorg nodig kunnen hebben

Ons werk aan seksuele en reproductieve gezondheid en rechten

Het koninklijk instituut voor de tropen (KIT) werkt, in samenwerking met de internationale federatie voor gynaecologie en obstetrie (FIGO) en gynaecologenverenigingen in Afrika en Latijns-Amerika, in de pleitbezorging voor betere toegang tot veilige abortus. Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRGR) en abortus zijn tevens centrale thema’s in onze masterprogramma’s en we werken samen met internationale onderwijsinstellingen om SRGR, inclusief abortus, te integreren in de lokale medische curricula.

KIT feliciteert Rebecca Gomperts die recent door Time magazine werd uitgeroepen tot een van de 100 meest invloedrijke personen van 2020. Haar Nederlandse organisatie Women on Waves heeft sterk bijgedragen aan het debat over de abortuspil en het vergroten van toegang hiertoe wereldwijd.

Lisa Juanola, KIT adviseur SRGR en Irene de Vries, KIT adviseur moeder- en kindzorg, SRGR