“Al voor de presidentsverkiezingen van 2020 was de situatie in Belarus erg gespannen. De samenleving stikte praktisch in de anti-Belarussische politiek van Alexander Loekasjenko! Al zijn acties zijn gericht tegen Belarus; hij is alleen maar bezig met de belangen van Rusland. Zowel in Minsk als in mijn eigen provincie, in een extreem afgelegen en geïsoleerd deel van het land, waren er manifestaties ter ondersteuning van Svetlana Tikhanovskaya[1]. Alle inwoners wilden verandering.”
“We zagen het hele land als het ware haar schouders rechten om de Russische tirannie van haar af te schudden. En de belichaming daarvan is de bloederige dictator Loekasjenko. De samenleving van mijn regio heeft nu eindelijk gezien dat we de mógelijkheid hebben om de situatie te veranderen. We gingen allemaal naar de barricades!”
“Het is moeilijk te zeggen waarom de situatie nu zo anders was dan voorgaande verkiezingen. Alle vorige werden immers op dezelfde manier gehouden: werkelijk alle protocollen (van districtscommissies tot aan de CEC[2]) werden op de meest ongelofelijke manieren vervalst.”
Kun je iets vertellen over jouw activisme?
“‘Group of Likeminded Initiatives’ is een organisatie van gelijkgestemde mensen die zich inzet voor positieve verandering in gemeenschappen in de regio en haar buitenwijken. De belangrijkste doelgroep bestaat uit jongeren en lokale bewoners wier mensenrechten worden geschonden. Hoofdactiviteiten zijn het activeren en mobiliseren van jongeren, het beschermen van mensenrechten, informatievoorziening en verschillende lokale culturele projecten.”
Toen de verkiezingsresultaten bekend waren, hoe voelde je je toen?
“De verkiezingsresultaten in augustus 2020 waren niet echt een verrassing voor ons. De resultaten zijn altijd al vervalst: sinds 1996 is er geen enkel stadium binnen de verkiezingen op een eerlijke manier verlopen. Alle leden van de verkiezingscommissies worden in Belarus benoemd door regeringsautoriteiten. De commissies werken dus in opdracht van de overheid en vervalsen alles, altijd, voor de volle 100 procent.”
“Maar wat wel degelijk een shock teweeg bracht waren de ongekende afranselingen en martelingen van demonstranten en oppositie-aanhangers door het ministerie van Binnenlandse Zaken en andere veiligheidsdiensten, onmiddellijk na de bekendmaking van de uitslag.”
Hoe heeft Het Actiefonds jullie geholpen?
“Onmiddellijk na de verkiezingen zijn we enorm geholpen door Het Actiefonds. In de support van Het Actiefonds zagen we het gezicht van Europese solidariteit! En niet alleen in onze eigen regio, maar ook omliggende gemeenschappen ontvingen steun voor hun activisme. Dus ja, de hulp die we destijds van Het Actiefonds kregen was ontzettend significant voor onze protesten.”
We weten dat een paar weken na de protesten, mensen hun kracht en moed begonnen te verliezen. Kun je omschrijven wat er gebeurde? Wat was de repressie waarmee jullie werden geconfronteerd?
“Het is heel erg moeilijk voor mensen buiten de voormalige Soviet Unie om te kunnen begrijpen wat echte repressie betekent. Maar hier zijn een paar voorbeelden:
1. Het verliezen van je baan. Vooral in kleine dorpen waar het bijna onmogelijk is om een baan te vinden is dit een verschrikkelijke consequentie. Leraren, arbeiders… Plotseling kunnen zij niet meer in hun levensonderhoud voorzien. In mijn eigen regio verloren maar liefst 150 mensen hun baan. Zij staan op speciale lijsten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken of van de KGB. Veel van hen zagen zich gedwongen om te vertrekken naar Rusland. Waarom Rusland? Omdat het onmogelijk is voor hen om naar Polen of Litouwen te gaan. Deze en andere Oost-Europese landen verwelkomen geen onderdrukte Belarussen.
2. Schorsing van universiteiten en andere hogere onderwijsinstituten. Daarop volgt vaak een verplichte dienstplicht van 1,5 jaar. In mijn dorp werden 27 dorpelingen geschorst en naar het leger gestuurd.
3. Boetes. En de hoogte van de bedragen overstijgt je wildste fantasieën… Een voorbeeld: de boete voor deelname aan een protest kan oplopen tot 1.500 euro. Een maandsalaris in de stad is 250 tot hooguit 300 euro.
4. Vrijheidsberoving. De maximale gevangenisstraf ‘om te betalen voor de vrijheid’ in Belarus is nu opgelopen tot 18 jaar. Ik denk dat hier geen verder commentaar nodig is.”
Hoe gaat het nu met jou? En hoe is de verdere situatie nu voor jou en je mede-activisten? Plannen mensen nog nieuwe acties?
“Hoe het nu met me gaat?
Ik ben sinds augustus 2020 twee keer 10 dagen gearresteerd geweest. Ik ben in elkaar geslagen door KGB-agenten. Op dit moment loopt er een strafrechtelijk onderzoek naar mij op grond van artikel 342 deel 1 van het Wetboek van Strafrecht (‘organisatie of voorbereiding van acties die de openbare orde ernstig schenden, of deelname daaraan’). Ik heb geen idee wat mijn status is. Mijn huis is doorzocht en ik wacht nu op arrestatie.”
“Mijn burgerpaspoort is afgenomen door de KGB. Ik heb al heel lang geen baan meer – ik ben leraar geschiedenis en socio-politieke studies (in het verleden). Vroeger was ik ook ondernemer. In het begin van de jaren 2000 werden echter drie van mijn bedrijven geruïneerd door de autoriteiten. Mijn vrouw is ook ontslagen vanwege mij…”
“Nu leeft mijn hele familie (mijn vrouw, zoon en dochter en ikzelf) van het feit dat ik ’s nachts bewakingswerk doe en officieuze bouwwerkzaamheden. Mijn vrouw, een voormalig schoolhoofd, doet schoonmaakwerk voor rijke inwoners in het dorp. Wat kan ik zeggen over andere activisten? Hun situatie is ongeveer hetzelfde. Velen van hen zijn het vermogen verloren om hun gezin te voeden. Er is een massale migratie naar Rusland. En dan heb ik het nog niet eens over de mensen die hun vrijheid kwijt zijn…”
Ervaar je vaak een gevoel van onmacht? En wat doe je dan, hoe houd je de moed erin?
“Ik voel me eigenlijk constant machteloos. Ik keerde terug naar mijn geboortedorp in de late jaren negentig. Mijn doel was om het leven van de dorpsleden beter te maken, meer organisch. Maar sinds mijn terugkeer begon ik me steeds machtelozer te voelen. Ik was me altijd bewust van wat er gebeurde in Belarus. De onmenselijke, anti-Belarusissche activiteiten van Loekasjenko waren duidelijk voor me. Alles wat hij deed was in het belang van Rusland. Mijn geliefde Belarus veranderde langzaam in Rusland… Wat ik toen deed? Alles wat ik hierboven noem! En hoe houd ik de moed erin? De laatste tijd lukt het me niet meer. Mijn vrienden en ik zijn allemaal in een staat van paniek. We zien nu de consequenties: Rusland slokt ons land op. Als historicus moet ik zeggen dat dit natuurlijk al eerder gebeurde moet Oostenrijk, Tsjechoslowakije, Litouwen, Letland, Estland, enzovoort. En net als toen, doet Europa wederom niets om Belarus te redden.”
Hoe zie je de toekomst voor Belarus? En de toekomst voor actiegroepen daar?
“Het vechten tegen de dictatuur in Belarus is niet bepaald een lonende bezigheid. Maar natuurlijk gaan we door met ons werk, we blijven vechten tegen het bloeddorstige Rusland en haar bloeddorstige personificatie, Loekasjenko… Ik weet zeker dat ‘Loeka’ allang omver zou zijn geworpen door de Belarussen, ware het niet dat de Russische dictator vierkant achter hem staat. Ik ben bang dat de situatie in Belarus alleen kan worden veranderd, als we de situatie in Rusland veranderen.”
Het Actiefonds blijft in nauw contact met activisten in Belarus en is solidair met protestbewegingen wereldwijd die gebukt gaan onder repressie.
[1] Svetlana Tikhanovskaya is een politiek activist en oppositieleider. Ze verloor de verkiezingen, maar bleef oproepen tot massale vreedzame protesten vanuit Litouwen. Naar eigen zeggen streefde ze nooit naar het presidentschap; het doel was eerlijke verkiezingen en een vrije democratie te bewerkstelligen.
[2] Centraal Economische Commissie
