In de discussie over de vrijwilligersindustrie klinkt het dat een lokaal perspectief ontbreekt. Maar zou zo'n gewenst perspectief wel kritisch mogen zijn? Reinier Vriend van stichting Volunteer Correct kijkt naar de productie en ontvangst van een geruchtmakende reportage en ziet: het is ook nooit goed.
Internationaal vrijwilligerswerk wordt om meerdere redenen bekritiseerd. Ik ging al eerder in op financiële onoverzichtelijkheid en schade voor kwetsbare kinderen. Wat echter vaak ontbreekt in de kleurrijke discussie is een lokaal perspectief. Vrijwilligerswerk is dus niet alleen een Westers idee, het is dus ook vooral een Westers probleem.
Toen Volunteer Correct in Februari naar Kaapstad vertrok om daar de vrijwilligerswerk in beeld te brengen, deden we dat met een nadrukkelijke focus: een Zuid-Afrikaans verhaal over vrijwilligerswerk vertellen. We voerden daar waar mogelijk Zuid-Afrikanen op als bron in onze films en hielden daarbij de grote diversiteit aan etnische achtergronden in de gaten. Een vergelijkbare tactiek voerden we ook door in ons productieteam: naast onze 12 Nederlandse deelnemers werkten vier Zuid-Afrikaanse deelnemers mee, we hadden een Congolese productieassistent, en werden onze deelnemers begeleid door vijf Zuid-Afrikaanse filmmakers van verschillende afkomst. We waren ons er steeds van bewust: een westerse blik ligt op de loer.
En juist die blik wilden we zoveel mogelijk vermijden. Als onderzoeker was het me al eerder overkomen: door de kluwen van tegengestelde belangen in de vrijwilligerswereld – vrijwilligers, reisbureaus, projectdirecteurs – vergeet je de mensen om wie het eigenlijk allemaal te doen is te vragen wat zij er nou van vinden. Dat zou me niet nog eens gebeuren. In een van de films die onze deelnemers maakten, stelden we Zuid-Afrikaanse studenten de vraag: wat vindt jij van vrijwilligerstoerisme? Ook toonden we ze een wervingsfilmpje van een grote commerciële vrijwilligersorganisatie. Deze reportage was het resultaat.
[[{“fid”:”37309″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”SOUTH AFRICANS ON VOLUNTEERING: A Local Perspective”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”SOUTH AFRICANS ON VOLUNTEERING: A Local Perspective”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”SOUTH AFRICANS ON VOLUNTEERING: A Local Perspective”,”style”:”width: 581px; height: 327px;”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]
Zoals de clip laat zien, bleek dat de studenten die we spraken zich erover verbaasden over dat westerlingen betalen om vrijwilligerswerk te komen doen in hun stad. Zelf waren wij tevreden met het resultaat van de interviews: een aantal jonge mensen weet met intelligentie en humor aan te geven waar volgens hen het huidige vrijwilligersmodel knelt. Na lancering van deze reportage op onze website kregen we uit verschillende hoeken schouderklopjes: men vond de mening van de geïnterviewde jongeren een frisse en waardevolle toevoeging aan het debat. Missie geslaagd.
Toch blijkt niet iedereen even blij met de vorm van verslaggeving waarvoor is gekozen. Een van de studenten die op het ogenblik onderzoekswerk doet voor Volunteer Correct, kreeg van de betreffende organisatie te horen dat ze haar niet willen helpen met haar stageonderzoek:“jullie hadden [een filmpje] gelanceerd waarin we belachelijk werden gemaakt. Daarna hebben we besloten niet meer in te gaan op de verzoeken van Volunteer Correct.” Ook werd ons kwalijk genomen dat we “al een beeld [hadden] gevormd over [hun] organisatie.” Zou dat misschien zo zijn? Hebben we ons misschien vergaloppeerd? Wat dit geval sowieso laat zien, is dat meningen verschillen: waar de één zich gekrenkt voelt, voelt de ander zich gehoord.
Dat smaken verschillen is bekend, maar wie mag bepalen wat de betekenis is van een foto of video? Is dit het alleenrecht van de maker, de kijker, of degene die geportretteerd wordt? De betreffende organisatie was niet bereikbaar voor commentaar. Wij horen graag alle kanten van het verhaal. Daarin heeft zowel een wervingsfilmpje van een vrijwilligersorganisatie net als het perspectief van Zuid-Afrikaanse studenten een plaats.
Stichting Volunteer Correct zet zich in voor transparantie en accountability in internationaal vrijwilligerswerk. In februari brachten ze voor 'Project Kaapstad' de vrijwilligersindustrie ter plaatse in beeld door middel van korte films. Ze zijn onlangs begonnen met het verzorgen van voorlichtingsworkshops op maat en zijn bezig met het monteren van de documentaire “Making a Difference” over hun Zuid-Afrikaanse avontuur. Like hun Facebookpagina om op de hoogte te blijven van hun activiteiten.