'Keulen' was de bevestiging van angst. De ‘testosteronbommen’, waar Wilders voor waarschuwde, overspoelden Keulen. Onder invloed van drank en drugs trokken ze tijdens de nieuwjaarsnacht in roedels, al rovend en betastend rond bij het treinstation van Keulen. Duizend stuks in totaal. De gebeurtenissen rond de jaarwisseling in vijf Duitse steden, Finland, Zweden, Oostenrijk en Zwitserland waren massaal in omvang en schokkend in detail.
Het hoe, wie, wat en waarom van de aanrandingen en berovingen is nog niet uitgekristalliseerd, maar één zaak is duidelijk. De massaliteit én de reactie van autoriteiten en politiek zetten de maatschappelijke verhoudingen en het debat over de grote vluchtelingenstroom naar Europa verder op scherp.
Vooraamste vraag nu: was dit gecoördineerd en georganiseerd? Hoe, door wie? pic.twitter.com/Y38I0jRl9n
— Wierd Duk (@wierdduk) January 7, 2016
De reactie van de burgemeester van Keulen hielp niet bij het ontkrachten van de angstgevoelens. Zij – ja een zij – zei dat vrouwen voortaan een armlengte afstand moesten nemen van onbekende mannen. Naast dat het onmogelijk is om – bijvoorbeeld – tijdens de spits in metro, tram of trein überhaupt van iemand zo veel afstand te nemen, zegt de burgemeester hiermee dat alle vrouwen zich moeten aanpassen aan de man met zijn seksuele oerdriften. En indirect zegt de burgemeester ook dat ‘wij’ ons moeten aanpassen aan ‘hun’, aan de nieuwkomers. Auw. Dat is precies wat Geert Wilders bedoelt met zijn waarschuwing voor de ‘testosteronbommen’, die zich tussen de vluchtelingen zouden bevinden.
'Asielzoekers gecriminaliseerd'
De gemeente Loon op Zand gaf vlak voor de jaarwisseling een vergelijkbaar signaal. Kinderen die langs een AZC in Kaatsheuvel moeten fietsen, kunnen beter omfietsen of dat onder begeleiding van volwassenen doen. Het gaat volgens de gemeente om een “gevoel van onveiligheid” te bestrijden en “is er geen gevaar”. De oproep kwam op kritiek van Vluchtelingenwerk te staan, het zou asielzoekers criminaliseren en stigmatiseren. In Geldermalsen, Gouda en Steenbergen kwam de angst voor het onbekende tot uiting in fysiek geweld tegen vluchtelingen en spreekkoren – ‘daar moet een piemel in’ – tegen voorstanders van de opvang van vluchtelingen.
Gevoel van onveiligheid, maar geen gevaar
'Keulen' voedt wantrouwen in media
Keulen bevestigt niet alleen de angst die bij een groot deel van de bevolking leeft. De manier waarop de media het nieuws bracht – vooral: niet bracht – voedt het wantrouwen in de media dat leeft bij een groep mensen. Heeft de media weggekeken, omdat er mogelijk vluchtelingen bij betrokken waren? Wat als het baldadige voetbalhooligans waren geweest, had het dan wel de voorpagina’s van de kranten en het NOS Journaal gehaald?
Vanuit journalistiek oogpunt is enige terughoudendheid begrijpelijk. Het gaat om de feiten, zet die eerst maar eens op een rij, voordat we conclusies trekken. En ja, op 1 januari liet de politie van Keulen nog weten dat de jaarwisseling rustig was verlopen. En pas op 3 januari bevestigde de politie dat er wel meer aan de hand was, maar dat “vluchtelingen er niets mee te maken” hadden. En als Duitse media amper verslag doen van een gebeurtenis, dan komt het ook minder snel op de radar van Nederlandse media.
Ik had vingers in al mijn lichaamsopeningen
Maar toch, getuigen ter plekken wezen er al eerder op dat hier meer aan de hand was dan traditionele baldadigheid tijdens de jaarwisseling. Het aantal persoonlijke verklaringen over de aard en omvang haalde de geruchten in rap tempo bij. “Ik verloor mijn vrouw en 15-jarige dochter uit het oog”, verklaart een man tegen de Duitse media. Zij bleken aangerand. Op 3 januari citeerde The Post Online een 17-jarig slachtoffer uit Duitse media: “We werden door zeker dertig mannen omsingeld en beroofd.” Het slachtoffer beschreef ook hoe zij en andere (minderjarige) slachtoffers op grove wijze werden betast: “Ik had vingers in al mijn lichaamsopeningen.”
Excuses ZDF over berichtgeving
Het had even tijd nodig voordat deze persoonlijke verhalen zich vertaalden in enorme aantallen aangiftes bij de politie, in officiële cijfers en persberichten, op basis waarvan in eerste instantie Duitse media relatief makkelijk en veilig verslag kunnen doen. De Duitse publieke omroep ZDF heeft excuses aangeboden voor de trage berichtgeving over ‘Keulen’. Mede door het achterhouden van informatie door de politie liepen veel media achter de feiten aan, maar snel en accuraat journalistiek handwerk bleek wel degelijk mogelijk. Dat bewezen het Nederlandse TPO en verschillende journalisten via Twitter, waaronder Jeroen Wollaars (NOS), Jeroen Akkermans (RTL Nieuws) en Wierd Duk. De laatste werd op Twitter publiekelijk onthoofd, omdat hij verslag deed van ‘Keulen’.
Het zijn roerige tijden, waarin bevolkingsgroepen steeds meer tegen over elkaar worden geplaatst: migrant versus niet-migrant, arm tegen rijk en laagopgeleid tegen hoogopgeleid. En gebeurtenissen zoals in ‘Keulen’ kunnen de verhoudingen in de maatschappij flink doen kantelen. Accurate en snelle berichtgeving was dus niet alleen mogelijk, het is juist vanwege de explosieve materie ook noodzakelijk. Na ‘Keulen’ gingen geruchten rond over het hoe en waarom van de gebeurtenissen. Het zou bijvoorbeeld een voorop gezet plan zijn geweest van extreem-rechtse populisten om vluchtelingen in een kwaad daglicht te stellen. Vluchtelingen zouden zich dus hebben laten overhalen om zichzelf in diskrediet te brengen? Door groeperingen die tegen hun komst zijn? Het lijkt stug, en bewijzen zijn er vooralsnog ook niet.
Het stond op Facebook
Het komt vaak genoeg voor dat feitenvrije politiek en geruchten in de belevingswereld van mensen wel als waarheid gezien worden. “Het stond op Facebook”, antwoordt een vrouw afgelopen zomer op de vraag van EenVandaag waar zij haar bewering toch op baseerde. De vrouw was er heilig van overtuigd dat alle vluchtelingen bij aankomst een woning, een baan of uitkering van de Nederlandse overheid zouden krijgen. Een keuze van de Nederlandse politiek, ten koste van haar eigen zoon, die werkloos was. Complete onzin natuurlijk, maar voor de mevrouw en met haar heel wat meer mensen, sluit het aan bij het beeld dat zij hebben. In dit geval dat vluchtelingen gepamperd zouden worden, terwijl de Nederlander zijn baan of uitkering verliest.
'Keulse' misstanden toedekken
In heel Europa staat de geloofwaardigheid van politiek en overheid onder druk. 'Keulse' Misstanden zoals in Keulen en Malmö worden toegedekt. Keulse autoriteiten beweerden dat door de politie aangehouden ‘relschoppers’ grotendeels leden van Noord-Afrikaanse criminele bendes waren, maar anonieme agenten verklaren in de Duitse krant Welt Am Sonntag dat de officiële verklaringen grotendeels zijn gefabriceerd. De Keulse politiecommissaris is inmiddels op non-actief gesteld. In Zweden is de politie “zwaar onder vuur komen te liggen, omdat het Keulse toestanden tijdens een festival in Stockholm afgelopen zomer en tijdens de jaarwisseling in Malmö doelbewust onder de pet heeft gehouden”.
In Nederland zijn geen gevallen bekend van het toedekken van ‘Keulse’ toestanden, maar ook in ons land staat de geloofwaardigheid van de politiek onder druk. Zo verspeelde de VVD veel krediet door betrokkenheid van voornamelijk partijgenoten bij de Teevendeal, waarbij betrokken politici van het toneel verdwenen zonder verantwoording af te leggen.
Het is deze paaipolitiek die de burger uiteindelijk steeds meer van de politiek vervreemdt
“Je kijkt er met verbazing naar, hoeveel knulligheid kan een land verdragen? Totdat je doorkrijgt hoe het werkt”, schrijft Bas Heijne in NRC over de Nederlandse politiek. Verantwoordelijk Nederlandse bewindslieden hebben er volgens Heijne een handje van om als volgt te handelen: “Ja zeggen, nee verkopen. Er is iets besloten, maar men doet alsof het niet zo is. Er moet iets betaald worden, maar men doet net alsof het als verrassing komt. (…) Het is deze paaipolitiek die de burger uiteindelijk steeds meer van de politiek vervreemdt.”
Het beeld ontstaat van een politiek klimaat van overschreeuwen, goed praten, en om de hete brij heen draaien. En dat terwijl er grote vraagstukken op het bord van politici liggen: werkgelegenheid, migratie en veiligheid, met een rode draad van angst en onbehagen. Te grote problemen voor makkelijke oplossingen.
Simpele oplossingen als reactie op angst
Europese populisten gedijen prima in deze omstandigheden. Zij verkondigen wel simpele oplossingen, waarvan het effect niet bewezen is, maar die bedoeld zijn om een antwoord te geven op de angst en onderbuikgevoelens van burgers. Het resultaat is te zien door heel Europa, waar extreem-linkse en extreem-rechtse partijen terrein winnen ten koste van de worstelende middenpartijen. Geert Wilders' PVV staat in de peilingen van Maurice de Hond op 41 zetels.
Problemen oplossen begint met een analyse en erkenning van de oorzaken. Toedekken of paaien? Een oplossing, totdat het tot ontploffing komt. Wat 'Keulen' daarom bovenal bevestigt, is de noodzaak van eerlijke en open politiek, kwalitatief goede en taboe-doorbrekende media, en structurele oplossingen voor grote problemen, zoals het conflict in Syrië dat de grootste oorzaak is van de huidige vluchtelingencrisis.
