“Wij zullen een VN-resolutie steunen die Noord-Korea de prijs laat betalen voor recente provocaties.” Het was geen Zuid-Koreaanse of Amerikaanse vertegenwoordiger die deze woorden vorige week sprak, maar de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi. In 2014 stemde Beijing echter nog tegen een doorverwijzing van Kim Jong-un naar het Internationaal Strafhof voor misdaden tegen de menselijkheid. China ergert zich aan zijn oosterbuur, maar lijkt niet bereid die helemaal te laten vallen. Hoe is de relatie tussen de communistische bondgenoten China en Noord-Korea? En waarom blijft China, ondanks alle provocaties en misdaden van het Kimregime, Pyongyang steunen?
De betrekkingen tussen China en Noord-Korea zijn al decennia stroef. Was er ooit nog sprake van twee broedervolken die samen een harde communistische lijn onderschreven, is die tijd inmiddels lang voorbij. De eerste onderlinge spanningen dateren al uit de jaren zestig, maar met name sinds Pyongyang onder Kim Jong-il (1994 – 2011) kernwapens ontwikkelde en voor flink wat trammelant in de regio zorgde, zijn de bilaterale banden ernstig bekoeld. Dat is onder de jonge Kim Jong-un (2011 – heden) alleen maar erger geworden.
Want het lijdt geen enkele twijfel dat wanneer China de economische levensader naar Noord-Korea zou afsnijden het bewind in Pyongyang binnen no time als een kaartenhuis ineen zou donderen.
Toch blijft Beijing het Kimregime steunen. Of, sterker nog, het beschermen en in leven houden. Want het lijdt geen enkele twijfel dat wanneer China de economische levensader naar Noord-Korea zou afsnijden het bewind in Pyongyang binnen in een mum van tijd als een kaartenhuis ineen zou donderen. Met een dergelijke macht zou men verwachten dat de Chinese overheid haar invloed zou aanwenden om Kim Jong-un zich te laten gedragen en een toontje lager te laten zingen. De spanningen die Noord-Korea in de regio veroorzaakt zijn immers ook schadelijk voor China.
Beijing vreest val Kimregime
De werkelijkheid is complexer. De Chinese zorgen en ergernissen over de Noord-Koreaanse kernwapen- en raketprogramma’s zijn oprecht. Ook wil Beijing graag dat Pyongyang haar totaal vastgeroeste economische systeem hervormt. Maar koel en cynisch berekend is China gebaat bij het voortbestaan van een ‘bevriend’ Noord-Korea en vreest Beijing dat de val van het Kimregime veel meer problemen met zich meebrengt dan de huidige situatie. Maar waar is China eigenlijk zo bang voor?
Allereerst zou de val van het Kimregime en het daarmee wegvallen van de strenge grenscontroles een enorme vluchtelingenstroom richting China teweeg brengen. Dat terwijl China al kampt met overbevolking en niet op nog meer ‘vreemdelingen’ zit te wachten. Beijing is als de dood voor de komst van mogelijk miljoenen Noord-Koreaanse migranten en stuurt daarom ook zonder pardon vluchtelingen terug naar Noord-Korea, een land dat volgens de VN ‘op het gebied van mensenrechtenschendingen geen gelijke kent’. China weet ook wel dat zij in hun thuisland vervolgd en mogelijk zelfs vermoord zullen worden, maar doet als het hierover gaat alsof zijn neus bloedt en spreekt van ‘illegale arbeidsmigranten’. Dat het land hiermee het door hen ondertekende Vluchtelingenverdrag (1951) en Protocol van New York (1967) schendt, zal Beijing worst wezen.
Iedere keer dat Noord-Korea een kernbom of een raket test, krijgen de beurzen in omliggende landen een flinke knauw
Daarnaast is China bang voor de chaos die de val van Kim teweeg zal brengen. Beijing hamert altijd op het bevorderen van ‘stabiliteit in de regio’ (het tegenovergestelde van wat Pyongyang doet) en spanningen zijn dan ook slecht voor de Aziatische economie. Iedere keer dat Noord-Korea een kernbom of een raket test, krijgen de beurzen in omliggende landen een flinke knauw. Maar dit is uiteraard niets vergeleken met de economische en politieke chaos die zou volgen op de implosie van een heel regime. Daarom prefereert China de status quo boven een onvoorspelbare regime change.
Hereniging van Korea niet op de agenda
Verder vreest China ook voor de toekomst van het Koreaanse schiereiland na een eventuele hereniging met het Zuiden. Allereerst zijn er momenteel zo’n 28.500 Amerikaanse militairen gestationeerd langs de grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Zij zijn daar om Seoel te helpen met de verdediging tegen Noord-Korea. Maar China heeft geen garantie dat deze soldaten na een hereniging hun biezen zullen pakken. Mogelijk worden ze na de val van Kim verplaatst naar de grens tussen herenigd Korea en China, zo vreest laatstgenoemde. En dat is voor China, dat al jaren met de VS en hun bondgenoten vecht om militaire hegemonie in Azië, wel het laatste waar het land op zit te wachten. Dan liever een onvoorspelbare doch ‘bevriende’ bufferstaat aan de oostgrens.
Dan liever een onvoorspelbare doch ‘bevriende’ bufferstaat aan de oostgrens.
De hereniging van Noord- en Zuid-Korea zou een dreun van jewelste zijn voor de Zuid-Koreaanse economie. Geschat wordt dat het Seoel triljoenen euro’s zal kosten om Noord-Korea in te lijven en het achterstelde gebied economisch en sociaal op te lappen. Echter, op de lange termijn heeft een herenigd Korea op economisch vlak enorm veel groeipotentieel en kan die zelfs de wat afzwakkende Chinese economie naar de kroon steken, zo wordt althans gevreesd in Beijing. China heeft al genoeg concurrentie te duchten van G20-lid Zuid-Korea en ziet om deze reden liever twee Korea’s dan één.
Machtig, maar kwetsbaar
Dit alles verklaart waarom China Noord-Korea al zo lang de hand boven het hoofd houdt. Beijing weet dat het Noord-Koreaanse bewind machtig, maar kwetsbaar is en houdt haar daarom graag in het zadel. Dat betekent echter niet dat beide landen oprechte vrienden zijn, veeleer zijn ze tot elkaar veroordeeld. Zeker onder Kim Jong-un zijn de onderlinge banden verslechterd, met name na de executie van de oom van Kim, Jang Song-thaek, die een voorstander was van voorzichtige hervormingen naar Chinees model.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, heeft China in het verleden na kernproeven wel degelijk meerdere VN-sancties tegen Noord-Korea gesteund. Alleen met de uitvoering ervan laat China veel te wensen over, waardoor luxegoederen en wapentechnologie nog steeds met gemak hun weg naar Noord-Korea vinden. Sancties zijn ook nooit een doel op zich voor China, dat ook voortdurend op dialoog hamert. Wel voert Beijing soms unilateraal de druk op Pyongyang op, door bijvoorbeeld de olietoevoer wat af te knijpen.
De invloed die Beijing heeft op Noord-Korea, wordt vaak verkeerd begrepen.
Dergelijke manoeuvres halen echter weinig uit. De invloed die Beijing heeft op Noord-Korea, wordt vaak verkeerd begrepen. Zeker, China heeft de macht om het Kimregime ten val te brengen door de hulp te stoppen. Maar het bewegen van Pyongyang tot hervormingen en andere beleidskeuzes, blijkt moeilijker. Het calculerende Noord-Koreaanse bewind weet donders goed dat Beijing als de dood is voor een eventueel einde van Noord-Korea. Om die reden gokt Kim er telkens weer op dat de Chinezen zijn provocaties wel zullen pikken en dat ondanks nucleaire tests, aanvallen op Zuid-Koreaanse doelwitten en grove mensenrechtenschendingen de Chinese steun wel door zal gaan. Tot nu toe hebben Kim Jong-un en zijn machiavellistische voorgangers hier keer op keer gelijk in gehad. Zoals Noord-Koreadeskundige Andrei Lankov het treffend verwoordde: ‘China heeft geen hefboom, maar een voorhamer.’
Mensenrechten blijven gevoelig onderwerp
Doen de enorme mensenrechtenschendingen in Noord-Korea, die door de Chinese steun door kunnen gaan, Beijing dan niets? Als dat zo is, geeft de overheid daar geen enkele blijk van – mede door het terugsturen van vluchtelingen. Sowieso is Beijing, dat gretig schermt met termen als ‘interne aangelegenheden” en ‘nationale soevereiniteit”, niet erg genegen tot bemoeienis met zaken buiten haar landsgrenzen die China niet raken. Het land bemoeit zich liever met zijn eigen zaken. Ten slotte heeft de Chinese overheid het respecteren van mensenrechten überhaupt niet hoog in het vaandel staan, getuige de vele misstanden in China zelf.
Het is mogelijk dat China binnenkort nieuwe VN-sancties tegen Noord-Korea steunt vanwege de raketlancering in februari en de kernproef in januari. Maar zelfs dan is dat mogelijk slechts een signaal aan Pyongyang om aan te geven dat de frustraties in Beijing met de agressieve Kim Jong-un hoog zijn opgelopen. Het lijkt niet aannemelijk dat laatstgenoemde zich hier veel van zal aantrekken. Een harder scenario, waarin China zijn communistische bondgenoot laat vallen of de druk écht flink opvoert, lijkt voorlopig ook uitgesloten. Voorlopig kan Kim Jong-un gewoon zijn gang gaan en blijft het tussen China en Noord-Korea, ondanks al het wederzijdse wantrouwen, business as usual.
