Het Leidse filmfestival vertoont komend weekend een opmerkelijk programma: “Humor in het Midden-Oosten”. Humor, denk je, in het Midden-Oosten? Bestaat dat wel? Programmeurs van het festival en in het dagelijks leven werkend aan de Universiteit Leiden, Petra Sijpesteijn en Asghar Seyed Gohrab, bespreken de rol van humor in het algemeen, én de reden voor dit vrolijke programma.
De universiteit wilde al langer samenwerken met het Leiden International Film Festival, vertellen Petra Sijpesteijn (hoogleraar Arabische taal en cultuur) en Asghar Seyed Gohrab (universitair hoofddocent Perzische taal en literatuur). Zij droegen humor (en religie) als onderwerp aan om de vooroordelen die er zijn over moslims en humor te bespreken.
“Deze vooroordelen hebben natuurlijk alles te maken met bijvoorbeeld de Deense cartoons en Charlie Hebdo. Daar wordt niet om gelachen door moslims. Dat is het beeld: ze kunnen geen grappen maken. Dit negeert de eeuwenoude traditie van satire”, vertelt Sijpesteijn. Bovendien is de situatie in het Midden-Oosten op het ogenblik natuurlijk alles behalve lachwekkend, "maar het is juist ook in uitzichtloze omstandigheden dat humor uitsluitsel kan bieden", voegt Seyed Gohrab toe.
Humor is van en voor iedereen
Het doorbreken van die stereotypes is een van de hoofddoelen van het programma, maar daarnaast hopen Sijpesteijn en Seyed Gohrab dat de films de universele kant van humor laat zien.
We vinden de humor die wij in het Westen kennen ook in het Midden-Oosten, zoals het omkeren van essentiële maatschappelijke eigenschappen (arm-rijk), maar ook de grappen over verschillende regio’s en steden. “In Syrië maken mensen grappen over inwoners van Homs, en in Egypte maakt men grappen over mensen die uit het zuiden komen,” vertelt Sijpesteijn.
Seyed Gohrab voegt toe: “Iraanse noordelingen hebben vrije seksuele moraal en zo zijn er stereotypische vooroordelen over mensen uit verschillende delen van Iran.” Binnen de grote regio van het Midden-Oosten blinken enkele landen uit in een genre, zegt Sijpesteijn: “In de Arabische wereld is Egypte heel erg bekend om zijn politieke satire en spotprenten. In Libanon is meer persvrijheid, maar zij zeggen: de Egyptenaren maken echt de beste grappen.”
[[{“fid”:”51883″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Trailer van de documentaire Tickling Giants”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Ticking Giants (2016) Trailer”,”style”:”height:327px; width:581px”,”class”:”file-file-styles-artikel-volle-breedte media-element”}}]]Trailer van de documentaire Tickling Giants (2016)
Satire als product van restricties
De reden voor een groter arsenaal aan humor zou volgens de professoren te maken hebben met de strikte regelgeving voor onder andere filmmakers. Wanneer er restricties zijn op de vrijheid van meningsuiting moeten er nieuwe manieren van expressie gevonden worden. Men lost deze beperkingen op door het toevoegen van dubbelzinnigheid, en probeert zo de censor op het verkeerde been zetten.
Toch is deze impliciete vorm van kritiek een keuze, er zijn ook mensen die openlijk hun mening laten horen. De gevolgen hiervan zijn niet misselijk. Seyed Gohrab ziet een tweedeling onder de criticasters in Iran: “Een deel van de mensen drijft openlijk spot met de wetten van de islam, die zijn allemaal gevlucht en wonen in Europa, de VS of Canada.”
Volgens Seyed Gohrab houdt het andere gedeelte er een subtielere manier op na. Hierdoor lopen ze niet meteen gevaar, en wordt de gelaagde kritiek niet altijd opgemerkt. Toch verandert er iets, vertelt Seyed Gohrab: “In Iran komt de satire op. Op grote bijeenkomsten worden stukken voorgedragen over maatschappelijke en politieke zaken en iedereen zit te lachen. Maar deze voordragers worden soms ook gearresteerd, zoals de zeer populaire M.R. Ali Payam, pas is gearresteerd.”
Natuurlijk is er ook humor waar geen enkele overheid aanstoot aan neemt. De professoren vertellen dat Mr. Bean enorm populair is in het Midden-Oosten. Deze platte, simpele humor brandt zich niet aan religie en andere netelige zaken zoals de geprogrammeerde films dat wel doen. “De films die op het LIFF vertoond worden zijn van een andere orde. In deze films is het thema vrijheid heel belangrijk”, zegt Sijpesteijn.
Meer lachen?
De Iraans-Amerikaanse Maz Jobrani is comedian en spreekt geen woord Arabisch. Over deze video zegt Seyed-Gobaz: "Hij maakt klanken die Arabisch klinken en af en toe gooit hij er een Perzisch woord tussendoor." Ook raadt Seyed-Gohrab Omid Djalili en Shappy Khorsandi aan. Voor meer diepgang, Petra Sijpestijn schreef onlangs over satire als reactie op IS.
Van verboden liefdes tot verboden films
Op het programma staan The Lizard (2004) uit Iran, over een vermomde amateurcrimineel, Barakah Meets Barakah (2016) uit Saudi-Arabië, over een verboden liefde, en de documentaire Tickling Giants (2016) over een Egyptische talkshow.
Sijpesteijn raadt aan om alle drie de films te bekijken: “Zo zie je juist de diversiteit. ” De kwetsbaarheid van de humor vind je terug in de films. Seyed Gohrab: “The Lizard is gemaakt en een aantal jaar gewoon vertoond in Iran, en pas later is de overheid erachter gekomen dat hij ook kritiek uitte en hebben ze de film alsnog verboden”.
De reden hiervoor was dat de film te diep op de positie van de geestelijken en de religie in ging. De Egyptische talkshow in de documentaire Tickling Giants kreeg ook te maken met censuur, de situatie van presentator en comedian Bassam Youssef werd zo penibel dat hij niet langer zijn programma kon maken. Nu woont hij in de VS.
Toch zijn de films representatief voor het land van herkomst, ze zijn namelijk populair geweest op de eigen interne markt. Het feit dat Barakah Meets Barakah de inzending is van Saoedi-Arabië voor de Oscars, laat zien dat het land de film onderschrijft als de officiële uiting, zegt Sijpesteijn. Ook hier zie je dat er creatief met de restricties die aan makers worden opgelegd wordt omgegaan: “Iemand vroeg: raken ze [de geliefden, red] elkaar aan in de film? Het valt je dus niet op, dus kennelijk heeft het geen invloed op hoe grappig iets kan zijn.”
In Saoedi-Arabië mogen mannen en vrouwen elkaar in het openbaar niet aanraken, ook familieleden en partners niet. Mannen en vrouwen mogen elkaar überhaupt ook niet ontmoeten voordat ze zijn getrouwd. Hier speelt Barakah Meets Barakah inhoudelijk mee.
[[{“fid”:”51873″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Barakah Meets Barakah (2016,Mahmoud Sabbagh)”,”class”:”file-file-styles-artikel-halve-breedte media-element”}}]]Trailer van de Saoedische film Barakah Meets Barakah (2016)
Sijpesteijn en Seyed Gohrab hopen dat het programma de deuren naar het Midden-Oosten open zet voor een groep die nog nooit heeft nagedacht over humor in combinatie met de islam, want er valt heel wat te lachen!
Het Humor in het Midden-Oosten programma wordt op zondag 6 november vertoond op het Leiden International Film Festival. Het programma is tot stand gekomen door de samenwerking van LIFF en Leiden University Centre for the Study of Islam and Society.
