Het is even zoeken voordat je Cuba vindt op de lijst van persvrije landen die Reporters without borders twee weken geleden publiceerde. Het Midden-Amerikaanse eiland staat op 171e plek van de 180 beoordeelde landen. De familie Castro beheerst het medialandschap en staat officieel geen andere vorm van journalistiek toe dan de eigen staatspropaganda. “De toegang tot informatie is een groot probleem in Cuba. Ongeveer vijf procent van de mensen heeft toegang tot het internet”, vertelt Harold Cárdenas. Op uitnodiging van RNW Media is hij met collega José Nieves in Nederland om te praten over hun blog en tijdschrift El Toque (De aanraking, red.).
USB-sticks
Het magazine werd twee jaar geleden opgericht met behulp van het Nederlandse RNW Media, voorheen de Wereldomroep. De Cubaanse overheid gedoogd het medium maar heeft nog geen legale status gekregen. Hierdoor worden artikelen, films en muziek USB-sticks verspreid. Dit systeem wordt gedoogd zolang het geen publicaties van dissidenten verspreid. “Voor een paar dollar kunnen Cubanen wekelijks informatiepakketten kopen. Vervolgens verspreiden zij het weer in hun eigen buurten. Dit werkt goed”, zegt José Nieves. “Behalve bestanden van het internet heeft de bevolking zo ook toegang tot niet officiële Cubaanse tijdschriften over bijvoorbeeld mode en sport.”
El Toque is een van deze gedoogde tijdschriften. “Wij laten jonge Cubanen aan het woord over ondernemerschap en hun betrokkenheid bij de maatschappij”, zegt Nieves. Een lastig onderwerp in het communistische Cuba. “In ons eerste tijdschrift hebben we bijvoorbeeld een verhaal geschreven over een bedrijf dat computers repareert en ouderen helpt als zij hulp nodig hebben met hun computer. Hiermee hopen we andere Cubanen te inspireren om bijvoorbeeld ook een onderneming te starten of de buurt te helpen.”
Wij zijn geen vijand van de staat
Ondanks deze voor Westerse begrippen onschuldige thema’s is het blad officieel verboden, omdat de overheid geen andere media dan de eigen staatsmedia toestaat. “De helft van de journalisten die voor El Toque werkt, schrijft ook voor de staatsmedia. We zijn geen vijand of oppositie van de staat, het enige wat wij doen is een platform aanbieden waar jongeren hun verhalen kwijt kunnen die niet in de staatsmedia mogen verschijnen.” Want waar de overheidsmedia het collectief benadrukken, richt El Toque zich op het individu. “We benaderen de onderwerpen vanuit de belevenis van de jongeren.”Cárdenas en Nieves zeggen dat zij geen kritische artikelen over de overheid en haar beleid schrijven, maar over thema´s die jongeren aangaan zoals onderwijs, werkeloosheid, cultuur en sociaal ondernemerschap. Denk aan verhalen over een feest voor lesbiennes, jongens die roze of gele kleding dragen of mannelijke en vrouwelijke studenten die samen willen wonen in hun studentencomplex.
Provoceren
Ondanks het officiële verbod vinden de journalisten het niet eng om hun werk uit te voeren. “Zolang we de overheid niet provoceren, ben ik niet bang”, aldus Nieves. Ook uit de reactie van Cárdenas blijkt dat ze pragmatisch te werk gaan. “Onze namen staan boven de artikelen die wij schrijven. We weten dat we niet over politiek kunnen schrijven, dus dat doen we ook niet.”
Andere journalisten die wel kritisch zijn op het systeem, worden willekeurig opgepakt, opgesloten, of bedreigd en hebben te maken met lastercampagnes en inbeslagname van hun apparatuur. Daarnaast worden hun websites geblokkeerd. Volgens de twee journalisten zien veel ambtenaren het als hun taak om de communistische idealen te beschermen. “Helaas komt het vaak voor dat journalisten gearresteerd worden”, zegt Nieves hierover. Na doorvragen blijkt dat hij niet al te kritisch wil worden. “De meeste detenties duren maar twaalf tot 24 uur”, zegt hij laconiek. “We kennen geen onafhankelijk journalisten die hiervoor in de gevangenis zitten.”
Een verbeterde relatie tussen Cuba en de VS zorgt hopelijk voor meer vrijheden
De situatie in Cuba is volgens Nieves sinds vijf jaar verbeterd, hoewel echte hervormingen uitblijven. “Drie jaar geleden was het nog onmogelijk om over onderwerpen als ondernemerschap of homoseksualiteit te schrijven. Maar grote veranderingen komen maar langzaam op gang. We hopen dat de verbeterde relatie tussen Cuba en de VS voor meer vrijheden gaat zorgen.” De journalisten verwachten dan ook dat het een kwestie van tijd is dat El Toque legaal verspreid mag worden en dat het blad meer mensen bereikt. “We weten namelijk dat veel Cubanen El Toque willen lezen.”
Zolang politieke kwesties worden gemeden, gedoogt de Cubaanse overheid het maken en verspreiden van een tijdschrift. El Toque schrijft over onderwerpen die in Nederland journalistiek gezien niet erg spannend zouden zijn. Het feit dat het blad zelfs dan nog niet legaal mag verschijnen, toont aan dat er nog een lange weg te gaan is naar persvrijheid op Cuba.
De website van El Toque.
