Maken kinderen de glimmer in jouw make-up?

Nederlandse bedrijven zoals HEMA en Philips doen onvoldoende onderzoek naar de herkomst van mica in hun productieketen, zo blijkt uit een rapport van Terre Des Hommes en Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO). 

OneWorld stelt zeven vragen over het micamineraal.

Waar komt mica vandaan?

Het grootste deel van alle mica in de wereld komt uit de regio’s Koderma en Giridih in de Indiase deelstaat Jharkhand en de aan Koderma grenzende regio Nawada in de deelstaat Bihar.

Alle drie behoren tot de 250 meest achtergestelde districten van India, met voornamelijk landloze arbeiders en een geletterdheid lager dan het nationale gemiddelde van 74 procent. Het is een heuvelachtig en bosrijk gebied, en staat net als veel andere mineraalrijke regio’s in het oosten van India onder invloed van gewapende maoïstische groeperingen. De inwoners van ongeveer 500 dorpen zijn werkzaam in de micamijnen en de meeste van hen behoren tot de laagste kaste of inheemse stammen. 

Waarom kinderarbeid?

Naar schatting werken er 10-20.000 kinderen in de micamijnen. TDH’s lokale partnerorganisatie Bachpan Bachao Andolan van de nobelprijswinnaar Kailash Satyarthi telde in 150 van de 500 dorpen in de micabelt namelijk 4000 kinderen die niet naar school gaan. Deze kinderen gaan inmiddels wel naar school, maar BBA gaat ervan uit dat in de resterende 350 dorpen nog minimaal 10.000 kinderen, en mogelijk het dubbele aantal, in de mijnen werken. Nog eens het dubbele loopt het risico vroegtijdig school te verlaten. Het werkelijke aantal wordt momenteel geteld. 

Meestal werken de kinderen samen met hun ouders of andere familieleden in de mijnen. De ouders kunnen het extra geld goed gebruiken. Soms hebben ze een voorschot gekregen van de lokale handelaar en hebben ze de hulp van alle gezinsleden nodig om deze af te lossen voordat de rente te hoog oploopt. 

Maar ook zien ouders niet altijd de waarde van onderwijs voor hun kinderen in. Hoewel onderwijs verplicht is en volgens de Indiase wet een basisrecht voor alle kinderen tot veertien jaar, schiet de kwaliteit van het onderwijs in deze achtergestelde regio’s nog vaak tekort. Soms is de dichtstbijzijnde school kilometers ver weg, maar is er geen vervoer. Soms is er maar één leraar voor driehonderd leerlingen. Soms zijn er geen sanitaire voorzieningen, laat staan apart voor meisjes. En soms is er geen schoon drinkwater of geen dagelijkse gratis lunchmaaltijd. Ook is het vanwege de invloed van de Maoïsten moeilijker voor de overheid de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. “Toen ik er begin dit jaar was, zag ik een pas gebouwde school die alweer was verwoest door de militanten”, zegt Sander Hanenberg van Terres Des Hommes. Om al deze redenen stoppen veel kinderen voortijdig met school of gaan ze maar af en toe. 

Is het werk in de mijnen gevaarlijk?

Een deel van mica wordt uit ondergrondse mijnen gehaald. De bovengrond is modderig en de mijnwerkers, waaronder kinderen, kruipen zonder helm of stofkapje de gaten in.

Omdat de mijnen grotendeels illegaal zijn, is er geen enkel toezicht op kinderarbeid en veiligheid in deze mijnen. Regelmatig zijn er lokaal berichten over dodelijke ongelukken door ingestorte mijnen. Daarnaast veroorzaakt het stof van mica in combinatie met warm weer huidproblemen en longziektes. 

Waarom zijn veel mijnen illegaal?

Dit was niet altijd het geval. Koderma werd een welvarend gebied met honderden legale mijnen nadat de Britten het mineraal aan het einde van de 19e eeuw ontdekten. Een nieuwe wet voor bosbeheer maakte hier in 1980 een einde aan. Uit milieu-overwegingen worden er nauwelijks vergunningen voor mijnen in bosgebied meer gegeven. 

Nu werken de meeste mijnwerkers onafhankelijk of op een informele manier voor specifieke handelaren. Mijnwerkers verdienen met het hele gezin soms maar 50 cent per dag voor het verzamelen van 5 kilo mica, dat afhankelijk van de kwaliteit 5-10 roepies (7-13 cent) per kilo oplevert. 

De handelaren verkopen het mineraal aan fabrieken in voornamelijk de stad Giridih, waar het wordt samengevoegd met mica uit de legale mijnen, verwerkt en vervolgens geëxporteerd voor tenminste het driedubbele bedrag per kilo. Volgens overheidsstatistieken, gerapporteerd in de krant Times Of India, werd er in het financiële jaar 2013-14 100.000 ton meer mica geëxporteerd dan geproduceerd. De afkomst van een deel van de geëxporteerde mica is dus onduidelijk. 

Hoe kan kinderarbeid in de micamijnen worden uitgebannen?

Nederlandse bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen, vindt Terre Des Hommes. Dat vindt ook Bachpan Bachao Andolan. BBA is sinds 2005 actief in de regio en begon in 2009 met het creëren van Bal Mitra Grams of Kindvriendelijke Dorpen, waar alle kinderen elke dag naar school gaan en vertegenwoordigd worden door een democratisch gekozen Kinderraad. Er zijn nu ruim honderd van zulke dorpen. BBA zou een bijdrage van buitenlandse bedrijven aan het verbeteren van de sociale omstandigheden die tot kinderarbeid leiden verwelkomen. Wat bedrijven volgens BBA daarnaast vooral kunnen doen is zich infomeren over de herkomst van mica die ze kopen en van alle tussenhandelaren in de keten bewijs eisen dat alles afkomstig is uit legale of kinderarbeidvrije mijnen. 

Terre Des Hommes heeft naar aanleiding van het rapport uit maart een programma ontwikkeld om samen met mijnbedrijven, exporteurs en internationale producenten naar kinderarbeidvrije micamijnen toe te werken. Onder dit programma zijn verschillende sociale activiteiten ontwikkeld. Zo worden de mijnwerkers begeleid in het opzetten van samenwerkingsverbanden, zodat ze een hogere verkoopprijs voor hun mica kunnen afdwingen. Ook worden dorpelingen in om te beginnen twintig geselecteerde dorpen getraind in alternatieve vormen van levensonderhoud, zoals veeteelt. Verder wil Terre Des Hommes door betrokkenheid bij lokale scholen helpen de aanwezigheid en kwaliteit van onderwijs te verbeteren. 

Meerdere bedrijven uit alle delen van de productieketen hebben zich al aangesloten, maar willen momenteel vanwege het vroege stadium van het programma nog anoniem blijven. Deze bedrijven kunnen de sociale activiteiten van Terre Des Hommes en de lokale partners financieel ondersteunen, en worden als onderdeel van de overeenkomst kritisch in de gaten gehouden door de ngo. Het is de bedoeling dat zij snel druk gaan uitoefenen op de leveranciers in hun deel van de productieketen en dat op deze manier de eerste 10,000 kinderen binnen drie jaar van de kinderarbeid worden gered. 

Is er een alternatief voor mica?

Er bestaat synthetische mica, Micaniet, maar dit wordt deels gemaakt van natuurlijk micapoeder. Ook hebben de micamijnen in India juist een boost gekregen door een groeiende populariteit van minerale cosmetica. Deze wordt aangeprezen om de natuurlijke, gezonde en dierproefvrije ingrediënten, waaronder vaak mica, zoals bij het merk Mica Beauty. Er zijn ook merken die zich juist specialiseren op make-up zonder mica en andere mineralen, zoals het Amerikaanse Omiana, maar zelfs hun glanzende producten kunnen niet zonder. 

Voor Nederlandse consumenten die willen weten welke cosmeticamerken het goed doen op het gebied van onder meer kinderarbeid in de micamijnen, presenteerde de stichting Stoere Vrouwen woensdag samen met Rank A Brand een rapport waarvoor dertig cosmeticamerken onder de loep zijn gehouden. Slechts vier merken scoorden goed en kregen het B-label, met Weleda aan kop, maar zelfs deze merken presteren vooral op het gebied van milieu en gezondheid.

“Geen enkel merk rapporteert de aankoop van ruwe materialen zoals mica van bronnen (mijnen) die gecertificeerd vrij van kinderarbeid en gedwongen arbeid zijn, en betere levensomstandigheden voor de boeren en arbeider verzorgen, of ook maar betrokken te zijn bij belangrijke initiatieven om dit te bereiken”, zo is te lezen in het rapport. 

Update 28 september 2016: Ruim 11.000 mensen ondertekenden een petitie waarin ze de overheid vragen om Nederlandse bedrijven verplicht te stellen hun productieketen te controleren op kinderarbeid. De petitie is op 27 september overhandigd aan de Vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken.