“Nee! Jullie zijn niet welkom! Jullie zijn allemaal hetzelfde!” De potige, kaalgeschoren Eritrese man wordt door zijn vrienden bij ons weggetrokken. Het is de eerste zondag na het nieuws over mogelijk misbruik van Eritrese vrouwen en een mogelijke link met de Eritrese kerk waar we nu voor staan. Binnen spreekt priester Afewerki zijn eerste preek uit sinds de mediastorm is losgebarsten.
De kerk zit vol, zeggen de Eritreeërs die buiten staan – ook met asielzoekers. Wij mogen, ondanks eerdere toestemming van de priester, niet naar binnen. “Het kerkbestuur is enorm teleurgesteld in de berichtgeving in de media”, zegt advocaat Bart Jan Walraven. Hij woont in de buurt en voert het woord namens de kerk. “Het bestuur heeft besloten om voorlopig geen uitspraken meer te doen.”
Gek genoeg zijn er vandaag helemaal geen media aanwezig. We horen dat EenVandaag wel plannen had om te komen filmen, maar na het verbod daarop is afgehaakt.
Topje van de ijsberg
Het is inmiddels twee weken geleden dat wij werden getipt over mogelijk misbruik rondom de Eritrese kerk in Rotterdam. De reden: OneWorld verdiept zich vaker in de Eritrese gemeenschap en in seksueel misbruik (zie o.a. onze longreads over de dood van de Eritrese asielzoeker Kahsay Mekonen, over mensenhandel in Djibouti en ons onderzoek naar Eritrese tolken).
“De GGD heeft gemeld dat er bij meer dan twintig Eritrese meisjes en jonge vrouwen signalen zijn van seksueel misbruik”, zei de tipgever. “Ze zijn zwanger en vragen om abortus. Ze komen ‘in de war’ terug van een weekend buiten de opvanglocatie. Hebben een gat in hun geheugen. Maar alle puzzelstukjes bij elkaar wijzen op een link met een bezoek aan de Eritrese kerk in Rotterdam.”
Aangezien de Eritrese gemeenschap enorm gesloten is, en seksueel misbruik een taboe is, verwachtte de tipgever dat de twintig meldingen door de GGD slechts het topje van de ijsberg zijn. “Vermoedelijk zijn veel meer meisjes misbruikt.”
Mediastorm
En toen kwam de mediastorm: het begon met een bericht in het Reformatorisch Dagblad op maandag. Via persbureau ANP belandde het nieuws bij alle andere media, van de NOS tot Trouw en de Volkskrant. Die kranten stuurden er vervolgens weer eigen verslaggevers op af. NRC onthulde dat de Eritrese meisjes die zwanger zijn geraakt, afkomstig zijn uit het asielzoekerscentrum in Oranje. Het AD meldde dat ‘de kerk al eerder decor was van een misbruikzaak’ (die overigens niets met de huidige nieuwsberichten te maken heeft, aldus de krant).
Het schandaal lijkt steeds groter: de website DagelijkseStandaard.nl publiceert een artikel met de kop Na Keuls drama nu Rotterdam. Intro: ‘Niet alleen de seksuele moraal van vluchtelingen in Duitsland lijkt te wensen over te laten, maar ook Eritrese vluchtelingen in Nederland lijken maar moeilijk van jonge vrouwen te kunnen afblijven.’
Wat zegt de aanwezigheid van een bed over de vraag of er al dan niet iemand verkracht is?
De Volkskrant opende dit weekend een achtergrondverhaal over misstanden in de Eritrese kerk met een uitgebreide beschrijving van het bed op de bovenverdieping. (Kop: ‘Werden hier Eritrese meisjes misbruikt?’ Het Eritrese Stilzwijgen.) De slaapplek voor als de aartsbisschop ooit op bezoek komt, wordt omschreven als een plaats delict – inclusief plastic zeil en details als het rozenmotief op het de wollen sprei.
Niets onthuld
Maar: wat zegt het feit of er ergens al dan niet een bed staat over de vraag of er een verkrachting heeft plaatsgevonden? Is daar een bed voor nodig dan?
Waarom noemde de Volkskrant de kerk in een eerder artikel ‘decor van gedwongen seks’?
Er zijn meisjes zwanger geraakt in de weekenden waarop ze zeiden (let op: zeiden) dat ze naar de kerk zijn gegaan. Wie zegt dat eventuele ongewenste seksuele activiteiten ook daadwerkelijk in de kerk plaatsvonden? Als Eritrese meisjes daadwerkelijk naar de kerk gingen (daar wordt door sommige bronnen in de Eritrese gemeenschap aan getwijfeld), dan kunnen ze ook onderweg naar de kerk misbruikt zijn. Of na een bezoek aan de kerk. Tijdens een lift naar het station. Of tijdens een logeerpartij bij leden van de gemeenschap. Veel Eritrese asielzoekers komen van ver, en blijven dus voorafgaand of na afloop van een kerkbezoek slapen bij Eritreeërs uit de buurt.
En hoe komt de Dagelijkse Standaard erbij dat Eritrese vluchtelingen de daders zijn? Als het misbruik bij leden van de Eritrese gemeente thuis heeft plaatsgevonden, dan gaat het om Eritreeërs die al tientallen jaren in Nederland zijn. Mogelijk om een tweede generatie, dus mensen die hier zelfs zijn geboren. En dat is als we ervan uitgaan dat het misbruik bij mensen thuis heeft plaatsgevonden. Als de plaats delict een andere is, moeten we ook de daders weer in een andere hoek zoeken.
Kortom: Wat zijn we de afgelopen week te weten gekomen? Niets over de plaats delict. Niets over de daders. Alleen de verblijfplaats van (een deel van) de slachtoffers is onthuld.
Controleren van de macht
Het is één van mijn stokpaardjes: journalistiek is het controleren van de macht. Het aan de kaak stellen van misstanden. Dat is de reden waarom wij het onderzoek naar de misstanden in de Eritrese kerk hebben opgepakt. Het is ook de reden waarom wij nog niets hebben gepubliceerd.
De macht was namelijk nét goed bezig. Dat blijkt ook uit de artikelen die gepubliceerd zijn. GGD had geconstateerd dat er mogelijk sprake is van misbruik. COA, NIDOS en Vluchtelingenwerk hebben de ogen open en proberen toekomstig misbruik te voorkomen (zowel door voorlichting, als door jongeren te waarschuwen voor bezoek aan de kerk). De politie was ingelicht.
Het zou kunnen dat de instanties aanvankelijk hebben liggen slapen. Dat ze eerder aan de bel hadden moeten trekken. Maar daar zijn vooralsnog geen bewijzen voor.
Het zou kunnen dat de politie het onderzoek naar de Eritrese kerk geen prioriteit geeft. In dat geval zou media-aandacht de zaak weer in beweging kunnen brengen. Maar de politie was nog niet eens van start gegaan.
Slachtoffers zwijgen
De meeste grote misbruikzaken kwamen aan het licht doordat slachtoffers gingen praten
De politie krijgt het lastig: geen van de Eritrese meisjes heeft namelijk aangifte gedaan. Kijken we naar andere grote misbruikschandalen – van misbruik in de Rooms-Katholieke kerk tot de langdurige verkrachtingen door beroemdheden als komiek Bill Cosby en BBC-presentator Jimmy Saville – , dan zien we dat die aan het licht kwamen toen de slachtoffers zich over de misstanden durfden uit te spreken.
Voor Eritrese meisjes in het nóg moeilijker om zich over seksueel misbruik uit te spreken. Op seks voor het huwelijk rust en een taboe, en bij misbruik krijgen meisjes vrijwel altijd de schuld. Asielzoekers moeten al zonder familie opnieuw beginnen. Het laatste wat ze willen is dat ze ook nog door hun eigen gemeenschap worden buitengesloten. En dan is er ook nog de taalbarrière: een meisje kan een dokter of hulpverlener niet direct over het misbruik vertellen. Het moet altijd via een tolk, die – zelfs al is hij of zij te vertrouwen – niet getraind is om dergelijke gesprekken op sensitieve wijze te voeren.
Kerk sluit de gelederen
De media-aandacht van de afgelopen week heeft de druk om te zwijgen alleen maar vergroot. Niet alleen hebben de eventuele daders nu de kans om de meisjes onder druk te zetten. Ook de kerk sluit na alle negatieve aandacht de gelederen. Toen we er dinsdag (de dag na de eerste publicaties) op bezoek kwamen, stond bestuurslid Teklit Germazion op vriendelijke wijze drie reporters te woord. Zondag waren journalisten niet meer welkom.
Via Facebook riep Germazion in subtiele bewoordingen op om niet meer met de media of hulporganisaties te praten. ‘Maar er zijn op deze wereld zoveel problemen. Daarom vertel ik aan jullie, dingen die met dit onderwerp te maken hebben, met familieleden, vrienden, mensen die het niet doorvertellen, te bespreken. Bovendien adviseer ik jullie, als vader van meisjes, om priesters en bestuursleden van de parochie in vertrouwen te nemen.’
Facebookbericht Teklit Girmazion
Critici van de Eritrese kerk houden hun commentaar in toenemende mate voor zich. “Het is toch een plek waar we als gemeenschap kunnen samenkomen, buiten de door het regime georganiseerde feesten om”, zo legt een oppositielid uit.
Verschillende kerkgangers geven aan dat ze zich aangevallen voelen. Over één kam geschoren met aanranders zoals die op het stationsplein in Keulen. De toch al gesloten Eritrese gemeenschap sluit de gelederen en zwijgt.
Dankzij de mediahoos van afgelopen week, wordt het alleen maar moeilijker om de waarheid over seksueel misbruik binnen deze gemeenschap boven tafel te krijgen. En dat is erg, omdat er wel degelijk aanwijzingen zijn dat Eritrese meisjes op grote schaal seksueel zijn misbruikt.
In samenwerking met Argos (VPRO Radio 1) gaat OneWorld door met het onderzoek naar de Eritrese gemeenschap. Tips? E-mail Sanne Terlingen of Huub Jaspers.
